మిథ్యాడంబర సంఘజీవనములో మెమ్మేటి గా నొప్పి, నే
పథ్యమ్మందున డొల్లయై బ్రతుకునభ్యాసమ్ములన్మానుమా!
తథ్యమ్మెన్నడు నీదు కంటఁ బడునో దైవేచ్ఛ యెట్లున్నదో,
కథ్యమ్మియ్యది చెప్పి వైచితిని నీ కర్మమ్ము నిన్వీడునే!
మిథ్యాడంబర సంఘజీవనములో మెమ్మేటి గా నొప్పి, నే
పథ్యమ్మందున డొల్లయై బ్రతుకునభ్యాసమ్ములన్మానుమా!
తథ్యమ్మెన్నడు నీదు కంటఁ బడునో దైవేచ్ఛ యెట్లున్నదో,
కథ్యమ్మియ్యది చెప్పి వైచితిని నీ కర్మమ్ము నిన్వీడునే!
తొలి సింగారపు రశ్మితోనరుణమై తూర్పెల్ల వెల్గొందగా
పలు జీవమ్ములు కర్మనిష్ఠతపమున్ ప్రారంభముంజేయగా
నిల చక్రమ్మిది నిత్యయానమును తానివ్వారు సాగింపగా
నల దివ్యాత్ములు నెవ్వరేర్పరచిరో, యాశ్చర్యమెప్పొద్దునన్.
इन्द्रियेभ्यः परा ह्यर्था अर्थेभ्यश्च परं मनः।
मनसस्तु परा बुद्धिर्बुद्धेरात्मा महान् परः ॥
महतः परमव्यक्तमव्यक्तात्पुरुषः परः।
पुरुषान्नपरं किञ्चित् सा काष्ठा सा परा गतिः॥
ఇంద్రియేభ్యః పరా హ్యార్థా అర్థేభ్యశ్చ పరం మనః।
మనసస్తు పరా బుద్ధిర్బుద్ధేరాత్మా మహాన్ పరః॥
మహతః పరమవ్యక్తమవ్యక్తాత్పురుషః పరః।
పురుషాన్నపరం కిఞ్చిత్ సా కాష్ఠా సా పరా గతిః।
కఠోపనిషత్.
ఇంద్రియాలకు గురి విషయాలు. విషయాలకు ఆధారం మనస్సు. మనస్సును నియంత్రించేది బుద్ధి. బుద్ధి కన్నా గొప్పది ఒక మహా ఆత్మ. ఆ ఆత్మకూ పరమైనది అవ్యక్తమైనది. ఆ అవ్యక్తానికన్నా ఉన్నతమైనది పురుషః అన్నారు. (స్త్రీపురుషుల లెక్క కాదు.) కనిపించేదంతా ఏమి? జరిగేదంతా ఏమి? ఎలా? పునరావృతమవుతున్నదంతా ఏమి? ఏల? అని మూలాన్ని అందని లోతునూ, అందుకోలేని ఎత్తునూ అన్వేషించడంలో లేక ఆరాధించడంలో జ్ఞానభక్తి మార్గాలు ఎన్నో చర్చలు చేసి, ఎన్నో తీరాలు చేరాయి. ఈ అన్వేషణ ఆకాశంలా, అనంతంలా మొదలూ కొనా లేనిది. ఎవరి చిదానందతీరం వాళ్ళే చేరగలరు. ఎవరి బంధ విముక్తి వారే పొందగలరు.
అలాంటిది 'పాపం భక్తిలో పడిపోయారు' అని అదేదో తక్కువ స్థాయిగా భావించేవారున్నారని వింటుంటాం. ఎందుకు భావిస్తున్నారు అంటే భక్తి అంటే ఇప్పుడల్లా ప్రపంచంలో తెలిసినది ఆకారాలు, కళ్యాణాలు, అభిషేకాలు, ఉపవాసాలు, నైవేద్యాలు, గోడలమధ్యని హారతులు, భజనలు వంటివి మాత్రమే. ఇవన్నీ ఎందుకు మొదలైనాయో, వీటి పరమార్థమేమిటో తెలుసుకునే అవకాశం గానీ ఓపిక గానీ మనకు లేవు. కళ్ళు తిరుగుతున్నా ఉపవాసాలు, గ్యాస్ ట్రబులున్నా నేతిచక్కెరల నైవేద్యాలు మానం. ఇలాగే మూడొంతుల మంది ఉండడంతో అంతో ఇంతో తెలిసి ఆ మార్గంలో ఉన్నవారిని కూడా అదే చట్రంలో తిరుగుతున్నవారనుకొని పాపం అంటున్నారు. అంటున్నవారికి తెలియనిదేమిటంటే తాము అంతకన్నా చిన్న చట్రంలో తిరుగుతున్న విషయం.
తొలి సింగారపు రశ్మితోనరుణమై తూర్పెల్ల వెల్గొందగా
పలు జీవమ్ములు కర్మనిష్ఠతపమున్ ప్రారంభముంజేయగా
నిల చక్రమ్మిది నిత్యయానమును తానివ్వారు సాగింపగా
నల దివ్యాత్ములు నెవ్వరేర్పరచిరో, యాశ్చర్యమెప్పొద్దునన్.
సిరిహేమంతసమీరవీచికలలో చిన్నారిపత్రమ్ముపై
విరిపై నూగు తుషారబిందువులలోబృందావనాలోలునిన్
కరుణావార్నిధిఁగంటిఁగల్పనను నేఁగన్నార సంతృప్తనీ
తరుణమ్మందున ధన్యనైతి మది తాదాత్మ్యమ్మునివ్వేళనున్.
శిశుపాలవధలోని మాఘుని శ్లోకము.
దృతవిలంబితము
-
మధురయా మధుబోధితమాధవీ మధుసమృద్ధిసమేధితమేధయా
మధుకరాంగనయా ముహురున్మదధ్వనిభృతా నిభృతాక్షరముజ్జగే
--
మధురమై మధుమాసపు మాధవీలత సమృద్ధి యలై మధువూరగా
మధుకరాంగనలున్మరి మత్తుగాధ్వనులఁ బాడిరి తన్మయమందగా
-లక్ష్మీదేవి.
దృతవిలంబితము.
#నాపద్యానువాదాలు
ఎంతే కష్టములెన్నియున్న నిటులే హేరాళమౌ ధీరతన్ ,
సంతోషమ్మున కంతులేని కతమున్ సంగమ్ము శోభిల్లగా ,
శాంతిన్ సౌఖ్యము నిండు జీవనముగా స్వాంతమ్ములుయ్యాలగా,
చింతాకంతయుఁ జింతలేని బ్రదుకై జీవించుమా చల్లగా,
విచ్చుకత్తుల వంటి చూపుల భీకరమ్మగు యుద్ధముల్
పచ్చినెత్తురు కాల్వలై యిలఁ బారుచుండెడి కాలముల్
వచ్చి పోయినవంచుఁ బల్కుచుఁ భ్రాంతినుండును లోకముల్
రచ్చకెన్నడు రానివయ్యు, నిరంతరమ్మిట నుండవే?
- లక్ష్మీదేవి
మత్తకోకిల.
యీ ప్రపంచమెల్లఁ గాంచగా మరింతగా
నుల్లమిట్లు తల్లడిల్లి యోడె నెంతనొచ్చెనో
ముల్లుఁ గుచ్చు తీరునుండి పువ్వులౌ మనమ్ములన్
మెల్లమెల్లడంచుచుండె మిక్కుటంపు క్రూరతన్.
-లక్ష్మీదేవి
ఉత్సాహ/సుగంధి
నభో నీలవర్ణం అనంతాత్మ దేహం
స్వభావాత్ పునీతం నిసర్గప్రణేతం
శుభం సుందరం పుణ్య శుద్ధాంతరంగం
గభీరం ఘనం తం అగాధం నమామి.
--లక్ష్మీదేవి
భుజంగప్రయాతము.
పోరాటమ్మే బ్రదుకు పథమై పూర్వకర్మాశ్రితమ్మై
ఆరాటమ్మే పలుకు పదమై యంతరంగాశ్రితమ్మై
సారమ్మేమో యెఱుగగలిగే సత్త్వమే శూన్యమైనన్
భారమ్మెంతో! పయనమగుదున్ పంతమున్ వీడకుందున్
--లక్ష్మీదేవి
మందాక్రాంతము
ధనములు నాస్తిపాస్తులును దండిగ నున్నను, లేని చోటులన్
మనమున సంకటమ్ములను మాయము చేయగ శక్తి లేనివీ
జనుమలు మానవాళివని సంయమమొప్పగ నుండనోపు, కా
దనగల వీలులేదనగ నంతయు మార్చు సమర్థులేరిటన్?
-- లక్ష్మీదేవి
చంపకమాల
వనిపచ్చందనమెల్ల పత్రములలో భాస్వంతమై చెల్గెనో
ఘననీలమ్ములునల్లదో గగనమై గాఢమ్ముగా వెల్గెనోదుర్వారమ్ము నిరాశ జీవనమునన్ దుఃఖంపు సాంగత్యమై
గర్వమ్మెల్ల నడంగఁజేయును సదా కల్లోల మందుంచుచుఋజ్వికాని చరిత్రమైనది కృష్ణ గాథ ల గుచ్ఛమై
యుజ్వలోరస మాధురీగుణయుక్తమై వ్రజవాసమైప్రజ్వలించెను సాంద్రనీలము భక్తి కావ్యములందు, మా
హోజ్వలమ్ముగ మానవాళిని యుద్ధరించెడు కాంతియై.ఉజ్జ్వల నీలమైన మణి నూరక పేరు వినంగనెంతగా
నుజ్జ్వలమైన భావనలు, నుద్ధృతియుం గలుగంగఁ; జాలునే
యుజ్జ్వల సూర్యబింబములనొప్పుగ మించిన కాంతిముందు? నీ
యుజ్జ్వలితమ్ములున్ మిణుగులో, మరి యంతకుఁ జాలవోకదా!
--లక్ష్మీదేవి
ఉత్పలమాల
ప్రజ్ఞాపాటవమంచు నేది తన లోపమ్మైన, నెంతైన తా
నజ్ఞానమ్మున నుండుటే యెఱుగకున్నట్లైన, పంతమ్ముతో
విజ్ఞానంపు ప్రదర్శనాభిరుచితో పేట్రేగి పోచున్నచో
నే జ్ఞానుల్ వివరించి చెప్పగలవారింకేమి కానున్నదో!!
--లక్ష్మీదేవి
శార్దూలవిక్రీడితము.
కర్మలనాచరించుటను కామితమెయ్యది లేని తీరులో
నిర్మమమౌ విధమ్మునొక నిక్కపు జీవనమెల్ల సాగగావిశ్వములోనిమాయలను వేడుకఁ జూచుచుఁ బొద్దుఁ బుచ్చుచున్
నశ్వరమైన వింతలను నమ్మగఁ జాలక చర్చఁ జేయుచుపదములు వెల్లువై యురుకఁ బద్యము కాదు, సుమా రసజ్ఞునిన్
హృదయములుల్లసమ్మలర హృద్యము, స్వారసబంధురమ్ముగా
ముదమునొసంగగావలయు, ముచ్చట మీర ధ్వనించి వేడుకల్
సదమలమైన భావఝరిసంపదతోడ రచింప, మెల్లగా
మృదువగు రీతిగా నడచి మేలిమి శైలిని సాగుచుండ, నె
ట్లొదుగునొ యట్టి తీరుననె యుద్ధతిఁ జూపి, యడంగి, యే స్థితిన్
కదలగనొప్పునో తెలిసి కందువ తీర్చినఁ, బాఠకాదులం
జదువగఁ జేయు, పద్యముల సౌరును నింపుగఁ గాంచి విజ్ఞతన్
కొదవలఁ దోషలోపములఁ గూర్పుగ నేర్పుగ నెత్తి చూపుచో
చెదరని యాత్మ స్థైర్యమున సిద్ధము కావలె, నాణ్యమైనదై
కుదురగు పద్యమల్లుకొన ఘుమ్మను పువ్వులఁ గూర్చినట్టుగా
చదువుల తల్లి చల్లనగు చక్షువుదీవనలిచ్చి మెచ్చగా.
--లక్ష్మీదేవి
చంపకమాలిక
శర్వాణీసుతుడై చెలంగునతనిన్ సద్బుద్ధినిమ్మంచు నేఁ
బర్వమ్మందున నర్చనల్ సలుపగా ప్రార్థించగా నిచ్చెనాచిత్తడినేలలోనరక జృంభణమొప్పగ దున్నినాటినన్
విత్తులు మొక్కలై ఎదిగి పెంపులు మీరగ పండినంత, కొంచదువుల సారమెల్లఁగన శక్తినొసంగుము శారదాంబికా!
కదలని దీక్షనిచ్చి నను కంకణబద్ధగ నుండనిమ్ము, నీకాలము చెల్లఁజేయు మన గందరగోళములెల్లతీరులన్
మేలిమియైనరీతులను మించినపద్ధతి నేర్పుచుండు, పో