Loading...

19, నవంబర్ 2013, మంగళవారం

ప్రాచీన సాహిత్య శోధన మరియు నవీన సాహిత్య కల్పన

         ఆంగ్ల భాష మీది వ్యామోహమో లేక కూడు పెడుతుందనో ఒక తరం వాళ్ళంతా నేర్చుకోవడానికి/నేర్చుకోలేదని తపించి పోయినారు. తమ తరువాతి తరం వాళ్ళను ఎంతో శ్రద్ధగా తమ జీతాలను,జీవితాలను బలి పెట్టి మరీ ఆంగ్లాంధ్రులను/భారతీయామెరికనులను తయారు చేసి ఎంతో మురిసి పోయినారు. లాభపడి నారు. అంతా బానేఉంది కానీ, ఈ ప్రక్రియ లో భారతీయ ఆత్మను, స్వభాష లను తెలిసి కొంత తెలియక కొంత నిర్లక్ష్యము చేసినారు. ఇప్పుడు కూడా మేలుకోకపోతే చేతులు కాలినాక ఆకులు పట్టుకోవడమే ఐతుంది.
           ఇప్పుడు కూడా మించి పోలేదు. చదువుకుంటున్న పిల్లలకు తమ భాష లో పట్టు ఉన్నా లేకపోయినా వద్దనే వ్యతిరేకత మాత్రం లేదు. (పోయిన తరాలలో ఉన్నంత వ్యతిరేకత  లేదు.) కాబట్టి  రాష్ట్రాలలో స్థానిక స్థాయిలో సాహిత్యాన్ని తద్వారా చరిత్రను రక్షించుకొనే ప్రయత్నం చేయాల. సాహిత్యం రూపురేఖలు , దృష్టికోణాలు , భావజాలాలు నచ్చినా, నచ్చకపోయినా కూడా కనీసం రక్షించుకోవాల.
      ఇప్పటికే జరిగిన ఆలస్యం వలన ప్రాచీనత కోసమే ఋజువులు చూపించుకోవాల్సి ఉంది. ఇప్పటికైనా ఒక విశ్వవిద్యాలయము కేవలం ప్రాచీన సాహిత్య శోధన మరియు నవీన సాహిత్య కల్పనల కోసమే ఏర్పాటు చేయాల్సి ఉంది. ఇందులో కళాశాల పనులు , వాటి పరిపాలనాంశాలు వీటికోసం సమయం వ్యర్థం చేయడం లేకుండా ముద్రణ నోచుకోని డిమాండ్ ఉన్న , నాణ్యత ఉన్న గొప్ప రచనలను ముద్రించడము, ముద్రణలో ఉన్న వానికి వ్యాఖ్యానాలు, విమర్శలు వ్రాసేవారిని ప్రోత్సహించడమో చేయాల. ఇప్పటికే ఉన్న ప్రముఖ పండితులతో శోధనా కార్యక్రమాలకు అవసరమైన సహాయాన్ని తీసుకోవడము, కాలయాపన జరిగి ఆ తరం వెళ్లి పోక ముందే విలువైన శాసనాదుల భాషను పరిష్కరించడము వంటి పనులను పూర్తీ చేయాల్సి ఉంది. ఇప్పటికే ఇవన్నీ అమలులో ఉన్న ఇతర రాష్ట్రాల పనులను చూసి నేర్చుకోవాల్సి ఉంది. తంజావూరు సరస్వతీ మహల్ లో ఉన్న ఆనాటి గ్రంథాలను తెప్పించి జాగ్రత్త చేసుకోవాల్సిన అవసరాన్ని గుర్తించాల.
ఆసక్తి అవకాశము ఉన్న పక్క రాష్ట్రాలలో కూడా తులనాత్మక పరిశోధన కేంద్రాలను ఏర్పాటు చేయాల్సి ఉంది. మండలి బుద్ధప్రసాద్ గారు, మరి ఇతర పెద్దలు భాషా విషయాలలో ఆసక్తి , భక్తీ శ్రద్ధ చూపగల వారు అధికారం లో ఉన్నప్పుడు ఇవన్నీ జరుగక పోతే ఇంకెప్పుడు జరుగుతాయి?
వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద కామెంట్‌లు లేవు:
లేబుళ్లు: , ,

4, సెప్టెంబర్ 2013, బుధవారం

మూర్ఖ ధనిక బాటసారి


ఒక బాటసారి ఒక చేతిసంచీలో వజ్రాలు, మాణిక్యాలు, రత్నాలు, ముత్యాలు, బంగారు నాణెములు, వెండి నాణెములు పెట్టుకొని ప్రయాణిస్తుండగా, రకరకాల ప్రమాదాల వల్ల అంటే దొంగల వల్ల, బండో/నావో తిరిగి పడడం వలన , వరదలలోనో, సంచీకి పడిన చిల్లు వలననో ఉన్నవాటిలో చాలామటుకు పోగొట్టుకొని వాటికోసం బాధపడకుండా చేతి సంచీ ఎక్కడ పోతుందో అని దానిని ప్రేమిస్తూ, జాగ్రత్తగా కాపాడుకొన్నట్టు ......

అంత మూర్ఖంగానూ మనము శరీరంలో కన్నులు,  చెవులు, పళ్ళు, జీర్ణశక్తి, గమన శక్తి ఇట్లాంటి అమూల్యమైన రత్నాలను మొదట గుర్తించము, గుర్తించినా జాగ్రత్త గా రక్షించుకోవాలనుకోము. రక్షించుకున్నా విధివశాత్తూ పోగొట్టుకున్నా ఇంక మునుపటి మాదిరి పనికి రాని శరీరాన్ని పట్టుకు వేలాడుతూ ఎక్కడ దీనిని పోగొట్టుకుంటామో అని జాగ్రత్త పడతాము కానీ,

మన గమ్యము ఏమి మనము అక్కడికి ఎట్లా చేరుకోవాలని ఏమాత్రమూ ఆలోచించము. కన్నుల శక్తి క్షీణించుచున్నా, బాడుగ కన్నులు తెచ్చుకొని లోకాన్నే చూడాలనుకుంటాము కానీ అంతర్దృష్టి ని పెంపొందించుకోవాలనుకోము.

పండ్లు రాలి పోయినా, జీర్ణశక్తి నశించినా ఆకలిని, తిండిపై మోజును విడిచి పెట్టము. మనము విడిచిపెట్టడానికే ప్రయత్నించము. ఇంకా ఆకలిని , మోహాన్ని జయించేది కుదురుతుందా?

ఎప్పుడూ దీండ్ల మీదే మనసుంచి, దీండ్లను సంపాదించుకొనే ప్రయత్నాలే చేస్తున్న మనము ఏనాటికి మంచంలో పడినా, అంత్యకాలములో ఉన్నా ఈ మోహాన్ని ,మోజును విడిచిపెడతామా? చేతనవుతుందా?

ఎప్పుడు ఎవరు కరుణిస్తారా, ఎవరు ఇంత గంజి పోస్తారా అని ఎదురుచూస్తున్నా( ధనికులైనా, బీదలైనా, ప్రేమించే వారున్నా ఈ పరిస్థితి ఎవరికైనా రావచ్చు.) కూడా విడిచిపెట్టలేము. ఆ రోజుకు తయారవడానికి ఈ మోజును ఇప్పటినుంచే విడిచి పెట్టే ప్రయత్నాలు ఎందుకు చెయ్యము?

ప్రతిరోజూ ఎందరు చస్తున్నా, మనము మాత్రము ఉంటామనే రేపటికి పనికొస్తుందని డబ్బులు సంపాదించడాలు, చీటీలు కట్టడాలు, ఇడ్లీకి రుబ్బడాలు చేస్తుంటాము.

ఈ ప్రశ్నలకు సమాధానము ఎవరికి వారు తెలుసుకోవాల్సిందే.
ఎందుకంటే ఎన్ని ప్రవచనాలో విన్నా వినేంతవరకే కానీ దానిని వంటబట్టించుకొని అమలు జరిపేవాళ్ళు ఒక్క శాతం ఉంటారేమో.
ఎవరికి వారికే ఆశామోహముల పట్ల విరక్తి జనించవలసిందే. లేదంటే మళ్ళీ మళ్ళీ జనించవలసిందే. పుణ్యపాపాలనుభవించవలసిందే.
వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద కామెంట్‌లు లేవు:
లేబుళ్లు: , , , ,

5, జూన్ 2013, బుధవారం

మయూరుని సూర్యశతకము- అర్థము- 9

రవివర్ణనము
౮౧. సిద్ధైః సిద్ధాన్తమిశ్రం  శ్రితవిధి విబుధై శ్చారణై శ్చాటు గర్భం
గీత్యాగన్ధర్వ ముఖ్యై ర్ముహు రహిపతిభి: యాతుధానై ర్యతాత్మ
సార్ఘం సాధ్యై ర్మునీన్ద్రై ర్ముదిత మత మనోమోక్షిభిః పక్షపాతా
త్ప్రాతః  ప్రారభ్యమాణ స్తుతిరవతు రవిర్విశ్వవంద్యోదయః  వః ||
సిద్ధాన్తమిస్రం= సిద్ధాంతమిశ్రముగా, శాస్త్రానుసారముగా ననిసిద్ధైః= సిద్ధులచేత శ్రితవిధి= విధివిహితముగా విబుధైః= దేవతలచేత, చాటు గర్భం= స్రోత్రగర్భముగా, చారణైః= చారణులచేత, గీత్వా= గానముతో గంధర్వముఖ్యులచేత, యతాత్మ= పవిత్రములగు ఆత్మలు కలిగి, అహిపతిభిః యాతుధానైః= నాగలోకముఖ్యులచేత , రాక్షసులచేత , సార్ఘ్యం= అర్ఘ్యప్రదానముతో , సాధ్యైః= సాధ్యులచేత, ముదిత తమమనః = మనస్సంతోషముగా మునీంద్రైః = మునులచేత, పక్షపాతాత్= పక్షపాతమువలన, మోక్షిభిః = ముక్తులచేతను, (సూర్యద్వారమున మనము ముక్తులమయితిమి కదా అను భావముతో అని భావము) , ప్రాతః = ప్రాతఃకాలమందు, ప్రారభ్యమాణస్తుతిః = ప్రారంభింపబడిన స్తుతి కలిగిన (పై అందరి స్తోత్రములతో ప్రారంభించిన అని), విశ్వపంద్యోః దయః =అందరికి నమస్కరింపదగిన , ఉదయము కల రవిః = సూర్యుడు, వః = మిమ్ము, అవతు= రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
శాస్త్రానుసారముగా, విధివిహితముగా దేవతలచేత, చారణులచేత, గంధర్వముఖ్యులచేత, పవిత్రములగు ఆత్మలు కలిగిన, నాగలోకముఖ్యుల చేత, రాక్షసులచేత, సాధ్యుల చేత, మునులచేత, ముక్తులచేత, గానముతో, అర్ఘ్యప్రదానముతో, సంతోషముగా స్తుతులతో ప్రారంభింపబడుచూ అందరిచేత నమస్కరింపబడదగిన ఉదయము కలవాడై  సూర్యుడు మిమ్ము రక్షించుగాక.
_______________________________
౮౨.భాసామాసన్న భావాదధికతర పటోశ్చక్రవాళస్యతాపా
చ్ఛేదా దచ్చిన్న గచ్చత్తురగ ఖురపుటన్యాస నిఃశఙ్కటఙ్కైః
నిః సఙ్గ స్యన్దనాఙ్గ భ్రమణ నికషణాత్ పాతు వస్త్రీప్రకారాం
తప్తాంశుః తత్పరీక్షా పర ఇవపరితః పర్యటన్ హాటకాద్రిమ్ ||
అర్థము
అధికతరపటోః = మిక్కిలి సమర్థములయిన(చాల వేడిమి కల అని), భాసాంచక్రవాళస్య = కాంతికిరణమండలము యొక్క, ఆసన్న  భావాత్ తాపాత్= దగ్గర అగుటచేత కలిగిన తాపముతో, మరియు అచ్ఛిన్న గచ్చత్తురగఖురపుటన్యాసనిశ్శంకటంకైః=ఎడతెగక పరుగెత్తు గుఱ్ఱపుడెక్కలనెడి టంకములతో (టంకమనగా రాతిని పగలకొట్టు సాధనము) చేదైః = నరకుట చేత నిస్సంగస్యందనాంగభ్రమణ నికషణాత్= ఇంకొకదానిచేత సంబంధములేని రథచక్రభమణమనెడి ఒరిపిడి వలననుప్రపకారాం = పైన చెప్పిన మూడు విధములుగా తత్పరీక్షాపర ఇవ= ఆ మేరుపర్వతమును పరీక్షించు వానివలె , హాటకాద్రింపరితః = బంగారు కొండచుట్టును , పర్యటన్= తరుగుచున్న, తప్తాంశు= సూర్యుడు, వః = మిమ్ము , పాతు= రక్షించుగాక.
తాత్పర్యము
బంగారమును పరీక్షించువాడు బంగారమును కాల్చి కత్తరించి ఒక ఒరిపిడి పెట్టి, పరీక్షించును. బంగరు కొండ అగు మేరువు చుట్టూ పరిభ్రమించు సూర్యుడు మూడు విధములుగా సువర్ణ పరీక్షకుని వలె నున్నాడు.
భావము (నాకు తెలిసి)
బంగారాన్ని పరీక్షించి మెరుగు పెట్టువాడు వేడిమితో కాల్చి టంకముతో కొట్టి ఒరిపిడి కలిగించునట్టుగా సూర్యుడు చాలా వేడిమి కల కాంతి కిరణముల తాపముతో, గుఱ్ఱపుడెక్కలనెడి టంకముతో , చక్రభ్రమణపు ఒరిపిడి కలిగించుచూ మేరువు అను బంగారుకొండ చుట్టూ దానిని పరీక్షించువానివలె తిరుగుచున్న వాడైనట్టి సూర్యుడు మిమ్ము రక్షించుగాక.
______________________________
౮౩. నో శుష్కం నాకనద్యా వికసిత కనకామ్భోజయా భ్రాజితన్తు
ప్లుష్టా నైవోపభోగ్యా భవతి భృశతరం నన్దనోద్యానలక్ష్మిః
నో శృఙ్గాణి ద్రుతానిద్రుత మమరగిరేః కాలథౌతానిథౌతం
నీద్ధం ధామ ద్యుమార్గే మ్రదయతి దయయా యత్ర సోఽర్కోన్ వతాద్వః ||
అర్థము
యత్ర = ఎవడు (సూర్యుడు), ద్యుమార్గే= ఆకాశమార్గమందు, ధామ= తనతేజస్సును , మ్రదయతి= మృదువుగా చేయుచుండగా, (తేజస్సునతి తీవ్రంగా ప్రసరింపజేయకుండగా తర) వికసిత కనకాంభోజయా= వికసించిన బంగారు పద్మములు కలిగిన నాకనద్యా= గంగచేతనో, శుష్కం= శోషింపబడలేదో, ( ఎండిపోలేదని) , భ్రాజితంతు= మీదు మిక్కిలి ప్రకాశింపబడినది (ఎండలేదు సరికదా ప్రకాశించినది అని అర్థము మరియు నందనోద్యాన లక్ష్మీ= నందనందనోద్యానవనము యొక్క శోభ , ప్లుష్టానైవ= దహింపబడలేదు , మీదు మిక్కిలి, ఉపభోగ్యా= అనుభవించుటకు యోగ్యమైనది , భవతి= అగుచున్నదో మరియు, అమరగిరేః = మేరు పర్వతము యొక్క, కాలదౌతాని శృంగాణి= బంగారపు శిఖరములు, ద్రుతః = శీఘ్రముగా నోద్రుతాని= కరగిపోవుట లేదో, సః =అట్టి, ఇనః = సూర్యుడు దయయా= దయతో, వః = మిమ్ము, అవ్యాత్= రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఎవరైతే తన తేజస్సు యొక్క తీవ్రతను తగ్గిస్తూ   ఆకాశగంగ లోని బంగారు కమలాలు ఎండిపోకుండా ఉంచి, మరింత ప్రకాశించేటట్లు చేస్తున్నారో, ఎవరివల్లనైతే నందనందనోద్యానవనము యొక్క శోభ దహింపబడక మరింత యోగ్యమైనదగు చున్నదో, ఎవరైతే తన వేడిమిచేత సువర్ణమేరు శిఖరాలు కరుగకుండా ప్రకాశించేలా చేస్తున్నారో, ఆ సూర్యుడు దయతో మిమ్ము రక్షించుగాక.
సాధారణముగా వేడిమికి నది శుష్కిస్తుంది. పువ్వులు ఎండి, తోటలు దహింపబడుతాయి. బంగారము కరుగుతుంది. కానీ ఇక్కడ అట్టి స్థితి కలుగక ఉపకారమే జరుగును.
___________________

౮౪.ధ్వాన్తస్య ఏవాన్తహేతుర్న భవతి మలినైకాత్మనః పాప్మనోపి
ప్రాక్పాదోపాన్తభాజాం జనయతి న పరం పఙ్కజానాం ప్రబోధమ్
కర్తా నిఃశ్రేయసానామపి న తు ఖలు యః కేవలం వాసరాణాం
సోవ్యాదే కోద్యమేచ్ఛా విహిత బహు బృహద్విశ్వకార్యోర్యమా వః ||
అర్థము
యః = ఎవడు, మలినైకాత్మనః = మలిన స్వరూపమగు, ధ్వాంతస్య ఏవ= చీకటికే , అన్తహేతుః =  నాశమునకు హేతువైన వాడు, న భవతి = కాడో? (మరియు మలిన స్వరూపముగ), పాప్మనః  అపి= పాపమునకు కూడ (మలినమగు అంధకారము నేకాక పాపమును కూడ పోగొట్టునని) మరియు పరం= కేవలమును , పంకజానాం = పద్మములకు , ప్రబోధం = వికాసమును న= కాదు, ప్రాక్ = ముందుగా పాదోపాన్త భాజాం= ఉదయ పర్వత సమీపముననున్న వాటికిని (పద్మ ప్రబోధమును మాత్రమే కాదు) , పర్వత ప్రాన్త ప్రదేశము లకును వెలుతురు కలిగించునది మరియు పాదోపాన్తభాజాం అనుటచేత తన పాదములాశ్రయించిన వారికి , తత్త్వజ్ఞానమును కలిగించునవి ) మరియు కేవలం= కేవలముగా , వాసరాణాం = పగటికాలమును (మునకు) కర్తా= చేయు వాడు, న ఖలు= కాడు కదా  , నిఃశ్రేయ సానాం అపితు= మోక్షములకు కూడ (ముక్తిని కూడ) కల్గించువాడని ముక్తులు సూర్యమార్గమున బోవుదురు. , సః = అట్టి , ఏకోద్యమేచ్ఛా విహిత బహు బృహద్విశ్వకార్యః = ఒక దానికి ఉద్యమించు ఇచ్ఛ చేతనే పెక్కు కార్యములు నిర్వహించు, అర్యమా= సూర్యుడు, వః మిమ్ము , అవ్యాత్= రక్షించుగాక.
ఈ శ్లోకమున తన పాదములాశ్రయించిన వారి హృదయ మాలిన్యమును పోగొట్టి తత్త్వజ్ఞానమును కలిగించి మోక్షమార్గమును జూపు గురువు ధ్వనించినాడు.
ఎవరు మలినస్వరూపమగు చీకటికి, పాపమునకు (రెండింటికి) నాశహేతువగుచున్నారో, ఎవరు పద్మమునకు వికాసమును , పర్వతపాదములకు వెలుగు ప్రసాదించినట్లే -ఆశ్రయించినవారికి వికాసమును, తత్త్వజ్ఞానమును ప్రసాదించుచున్నారో (అనగా సూర్యోపాసన చేయువారికి బుద్ధి వికాసము, జ్ఞానబోధ జరుగునని భావము), ఎవరు పగటికి కారణమయినట్లుగానే, ముక్తికి దారి అగుచున్నారో ఇట్లు ఒక సంకల్పముతోనే పెక్కు కార్యములు నిర్వహించు సూర్యుడు మిమ్ము రక్షించు గాక.
___________________
౮౫. లోటల్లోష్టావిచేష్టః శ్రితశయన తలో నిఃసహీభూతదేహః
సందేహీ ప్రాణితవ్యే సపది దశదిశః ప్రేక్షమాణోన్ధకారాః
నిఃశ్వాసాయాసనిష్ఠః పరమపరవశో జాయతే జీవలోకః
శోకే నేవా న్యలోకానుదయకృతి గతే యత్ర సోర్కోవతాద్వః
అర్థము
ఉదయకృతి= ఉదయకరుడైన (తనకు మేలు చేకూర్చువాడని) , యత్రః =ఎవడు, అన్యలోకాన్ గతే= పరలోకములకు పోగా(అస్తమింపగా అని) , శోకేనేవ = దుఃఖముచేతనో యనినట్లు , జీవలోకః =జంతుజాలము, (ఇందు మానవుడు కూడనున్నాడు, లోప్టా విచేష్టః =మట్టిగడ్డవలె చేష్టలు లేనిదై , లోడన్= పొరలుచున్నదై (శతశయనతలః =మంచమున జేరినదై ,నిఃసహీ భూతదేహః దేహముస్పృహతప్పినదై, ప్రాణితవ్యే= జీవింపదగిన విషయమందు , సందేహీ= సందేహము కలదై,దశదిశః=పదిదిక్కులను , అంధకారం = చీకటిని , ప్రేక్ష్యమాణః = చూచుచున్నదై, నిఃశ్వాసాయాసనిష్ఠః = నిట్టూరుపులు విడచు కష్టముకలదై, పరమ పరవశః= మిక్కిలి పరవశమైనదై, జాయతే= అగుచున్నదో, సః =అట్టి, అర్కః = సూర్యుడు , వః= మిమ్ము, అవతాత్= రక్షించుగాక.
తమకు మేలు చేయువాడు మరణించినచో ఎట్లుండునో సూర్యాస్తమయం పిదప జనుల స్థితి అట్లున్నదని ధ్వనిత్వము.
భావము (నాకు తెలిసి)
సాధారణముగా సూర్యాస్తమయం అయిన పిదప శీఘ్రమే సకల జీవరాశి విశ్రమించును, దిక్కులు చీకటితో నిండును. ప్రత్యామ్నాయ వెలుగు ఏర్పాటు లేని జీవులు అతికష్టముతో రాత్రి గడపుదురు. అట్టిచో అత్యంత ఆప్తుడు దూరమయినపుడు దుఃఖముచేత మంచము పట్టిన వానివలె సమస్త జగత్తు ఉన్నదని కవి భావన. ఈ విధము గా ఎవరి వలన జగత్తు చేతనత్వము పొందుచూ, ఎవరు లేకపోయిన యెడల జగత్తు దుఃఖములో కష్టములో మునుగుచున్నదో అట్టి సూర్యుడు మిమ్ము రక్షించుగాక.
______________________________
౮౬.క్రామల్లోలోపి లోకాన్తదుపకృతికృతౌవాశ్రితః స్థైర్యకోటిం
నృణాం దృష్టిం విజిహ్మాం విదద దపి కరోతి యన్తరత్యన్తభద్రామ్
యస్తాపస్యాపి హేతుర్భవతి నియమినామేకనిర్వాణదాయీ
భూయాత్ సప్రాగవస్థాధికతర పరిణామోదయోర్కః శ్రియే వః ||
 అర్థము
యః= ఎవడు , లోకాన్=లోకములను, క్రామన్= పరిభ్రమించుచు , లోలోపి= చంచలుడైన , తదుపకృతి కృతౌ= ఆలోకమునకుపకారము చేయుటయందు స్థైర్యకోటిం= స్థిరత్వమనెడి పక్షమునకు , ఆశ్రితః = ఆశ్రయించినవాడో (స్థిరముగా నుండెననుట) మరియు, నృణాం= జనులయొక్క , దృష్టిం= చూపును, విజిహ్మాం= మందముగా విదదత్ అపి= చేయు వాడైనను (చూపును), అంతః = లోపల అత్యన్త భద్రాం= మిక్కిలి భద్రము కలదానిని గాకరోతి= చేయుచున్నాడో, (సూర్యుని చూచినప్పుడు చూడలేని  స్థితి కలిగి రెప్పలు జడములైనను, లోపల భద్రము కలిగియేయుండును) మరియు తాపస్య తాపమునకు ,హేతుః అపి= కారణమేమైనను , నియమినాం= యోగులకు, ఏకనిర్వాణాదాయీ= తానొక్కడే సుఖమునిచ్చు వాడగు చున్నాడో, సః =అట్టిప్రాగవస్థాధికతర , పరిణామోదయః= మొదటి స్థితికన్న క్రమాభివృద్ధి కల , ఉదయం కలిగిన, అర్కః = సూర్యుడు, వః = మీయొక్క శ్రియై = సంపదకొఱకు, భూయాత్= అగుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఎవరు నిరంతరమూ చలిస్తున్న లోకమునకు స్థిరత్వము నొసంగుచున్నారో, జనుల చూపుకు తనను చూసే శక్తిలేనప్పటికీ వారి చూపుకు భద్రము కలిగించుచున్నారో, యోగులకు ఎవరికారణంగా అలౌకికస్థితి కల్గుచున్నదో, అట్టి క్రమాభివృద్ధి స్వభావము కలిగిన సూర్యుడు మీ సంపదలకు కారణమగుగాక.
________________________________
౮౭.వ్యాపన్నర్తుః న కాలో వ్యభిచరతి ఫలం నౌషధీర్వృష్టిరిష్టా
నైష్టైః తృప్త్యన్తి దేవా నహి వహతి మరున్నిర్మలాభాని భాని
ఆశాః శాన్తా నభిన్దంతి యవధి ముదధయో బిభ్రతి క్ష్మాభృతః క్ష్మాం
యస్మిన్ స్త్రైలోక్యమేవం న చలతి తపతి స్తాత్ససూర్యః శ్రియే వః ||
అర్థము
యస్మిన్=ఎవడు, తపతి= తపించుచుండగా, కాలః కాలము , వ్యాపన్నర్తుః = ఋతువులు నశించినది, న= కాదో, మరియు , ఓషధీ సస్యములను, ఫలం= ఫలమున వ్యభిచరతి తప్పకుండనున్నదో, వృష్టిః= వర్షము, ఇష్టా= ఇష్టమైనదో ,దేవాః= దేవతలు, ఇష్టైః = యజ్ఞములు చేత తృప్త్యన్తి నహి= తృప్తి బొందుచున్నారో, మరుత్= వాయువు,వహతి = వీచుచున్నాడో, ఆశాః=దిక్కులు, శాన్తాః= శాంతి బొందుచున్నవో, ఉదధయః = సముద్రములు , అవధిం= హద్దును, నభిన్దన్తి= పగులుచుటలేదో, భాని= నక్షత్రములు, నిర్మలాభాని= నిర్మలముగా ప్రకాశించుచున్నవో, క్ష్మాభృతః= పర్వతములు, క్ష్మాం= భూమిని బిభ్రతి= భరించుచున్నవో, ఏవం= ఇట్లు త్రైలోక్యం = ముల్లోకములు, నచలతే= చలింపకున్నవో, సః =అట్టి, సూర్యః= సూర్యుడు, వః= మీయొక్క, శ్రియై= సంపదకొరకు స్తాత్= అగుగాక.

వివరణము= ఎవరయిన తీవ్రముగా తపస్సుచేస్తే అనేక ఋతువులు గతించి పోవును, తపస్సు ఫలింపకపోవచ్చును, వర్షము దానికి అభీష్టము కాదు తపస్సులో కూరుచుంటే దేవయాగములు చేయుటకుదరదు, వాయువు దిక్కులు సముద్రములు కొండలు వీనిలో వైపరీత్యం సంభవిస్తుంది.కాని సూర్యుని తపస్సులో అట్టివిపరీతములు సంభవించుట లేదు.. అన్నియు వాటివాటి స్వభావములోనున్నవి.
భావము (నాకు తెలిసి)
సాధారణంగా తాపసుల తీవ్ర నియమముల తపస్సు చేసినచో ఋతువులు మారిపోవుచూ, దేవయాగములు ప్రభావితమైతూ, సుడిగాలులు వీస్తూ, సముద్రములు పొంగుతూ, కొండలు పగులుతూ విపరీతాలు సంభవించును. కానీ సూర్యుని నిష్ఠతో కూడిన తపస్సు వలన విపరీతాలు జరుగకపోగా,  ప్రకృతికి మరింత మంచి జరుగుచున్నది. ఋతువులు ఏర్పడుతున్నాయి. ఓషధులు, పంటలు సక్రమంగా పండుతున్నాయి. యజ్ఞములచే దేవతలు తృప్తి పొందుతున్నారు. వాయువు చక్కగా వీచి దిక్కులు ప్రశాంతతను పొందుతున్నాయి.నక్షత్రములు నిర్మలముగా ప్రకాశిస్తున్నాయి. పర్వతములు పగులకుండా నిలిచి భూమిని భరిస్తున్నాయి.లోకములు చలించకుండా ఉన్నాయి. వీటికి హేతువైన సూర్యుడు మీ మీ సంపదలకు హేతువగుగాక.
_________________
౮౮. కైలాసే కృత్తివాసా విహరతి విరహాత్రే సదేహోఢ కాన్తః
శ్రాన్తః శేతే మహాహౌవధిజలధి వినా ఛద్మనా పద్మనాభః
యోగోద్యోగైకతానో గమయతి సకలం వాసరం స్వం స్వయంభూః
భూరి త్రైలోక్యాచిన్తాభృతి భువనవిభౌ యత్ర భాస్వాన్సవోవ్యాత్ ||
అర్థము
యత్ర=ఎవడు, భువనవిభౌ= లోకపతి అయిన, భూరి త్రైలోక్య చిన్తాభృతి=ముల్లోకములు యోగక్షేమములను చింతజేయువాడు కాగా కృత్తివాసాః= శివుడు, విరహాత్రే సదేహోఢకాన్తః = వియోగభయముచేత, పార్వతిని దేహమున ధరించువాడై, కైలాసే = కైలాసమందు, విహరంతి= విహరించుచున్నాడో.శ్రాన్తః = బడలిన, పద్మనాభః= విష్ణువు ఛద్మవినా= వ్యాజములేక(ఏదేనొక కార్యభారము లేక అని) , అధిజలధి= సముద్రమందు, మహాహౌ= శేషుని యందు, శేతే= శయనించుచున్నాడో మరియు, స్వయంభూః బ్రహ్మయోగోద్యోగైకతానః= ఏకాగ్రమగు యోగాభ్యాసము జేయువాడై, స్వం= తన , వాసరం సకలం =పగలంతయును, గమయతి= గడపుచున్నాడో ,సః = అట్టి భాస్వాన్= సూర్యుడు, వః= మిమ్ము, అవ్యాత్ = రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఎవరిని లోకపతిగా నియమించి శివుడు పార్వతితో కైలాసమందు విహరించుచూ, విష్ణువు తీరికగా శేషునిపై శయనించుచూ, బ్రహ్మ యోగధ్యానములందు గడపుచూ నిశ్చింతగా ఉన్నారో అట్టి సూర్యుడు మిమ్ము రక్షించు గాక.
_____________________________________
౮౯. ఏతద్యన్మణ్డలంఖే తపతి దినకృతస్తా ఋచోర్చీంషి యాని
ద్యోతన్తే తాని సామాన్యయమపి పురుషో మణ్డలే అణుర్యజూంషి
ఏవం యం వేద వేదత్రితయమయం వేదవేదీ సమగ్రో
వర్గం స్వర్గాపవర్గ ప్రకృతిరవికృతిః సోస్తు సూర్యః శ్రియే వః ||
అర్థము
దినకృతః= సూర్యుని యొక్క, ఏతత్ యత్ మండలం= ఏ ఈ మండల, ముఖే= ఆకసమున, తపతి= తపించుచున్నాడో ,అదితా ఋచః = ఆ ఋక్కులు (ఋగ్వేదము) మరియు యాని ఆర్చీంషి ద్యోతన్తే= ఏ వెలుగులు ప్రకాశించుచున్నవో, తాని సామాని= అవి సామవేదములు, మండలే= మండలమందు, అణుః = అణువగు , అయం అపిపరుషిః = ఈ పురుషుడు, యజూంషి= యజుర్వేదములు, ఏవం= అని, యం= ఎవనిని, వేదవేదీ సమగ్రః వర్గః =వేదము తెలిసిన సమస్తవర్గము (వేదవేత్తలగు పండితులని) యం= ఎవనిని , వేదత్రి తయమయం =మూడు వేదముల స్వరూపముగా వేద= తెలుసుకొన్నదో, సః = అట్టి, స్వర్గాపవర్గ ప్రకృతిః = స్వర్గమోక్షములు స్వభావము గా కలిగిన, అవికృతిః = వికారము (మార్పు లేని) సూర్యః = సూర్యుడు, వః = మీయొక్క, శ్రియై= సంపదకు , అన్తు= గాక.
వివరణము
సూర్యుని త్రయూతనుః(మూడు వేదములు శరీరముగా కలవాడని) చెప్పుదురు. " త్రయీహి ఏష విద్యాతపతి" తాఋచిః సఋచాం లోకః " తదేత దర్చిర్దీప్యతే తన్మహావ్రతంతాని సామాని ససామ్నాం లోకః" " యఏషోణురంత్తరాదిత్యే" మొదలగు శ్రుతులు పై విషయములకు ప్రమాణము.
భావము (నాకు తెలిసి)
సూర్యుని ముఖమండలము ఋగ్వేదమని, వెలుగులు సామవేదమని, ఈ పురుషుడు యజుర్వేదమని వేదము తెలిసినవారు సూర్యుని మూడు వేదముల స్వరూపముగా తెలిసికొన్నారు. అట్టి స్వర్గమోక్షములు స్వభావము గాకలిగిన, వికారము (మార్పు) లేని సూర్యుడు మీ సంపదలకు కారణమగుగాక.
_______________________
౯౦.నాకౌకః ప్రత్యనీకక్షతిపటుమహసాం వాసావాగ్రేసరాణాం
సర్వేషాం సాధు పాతాం జగదిదం అదితేరాత్మజత్వే సమేపి
యేనాదిత్యాభిధానం నిరతిశయగుణైరాత్మనిన్యస్తమస్తు
స్తుత్య స్త్రైలోక్యవన్ద్యై  స్త్రిదశమునిగణైః సోంశు మాఙ్ శ్రేయసే వః ||
అర్థము
నాకౌకః ప్రత్యనీకక్షతి పటునుహసాం= రాక్షసులను పడగొట్టు సమర్థమగు తేజస్సు గలవారును, ఇదం జగత్= ఈ లోకమును (జాత్యేక వచనము) , సాధు= లెస్సగా, పాతాం = రక్షించువారును, అయిన వాసవాగ్రేసరాణాం= ఇంద్రుడు మొదలగు సర్వేషాం= అందరికిని , అదితేః ఆత్మజత్వే= అదితికి పుత్రులగుట , సమేపి= సమానమైనను, యేన= ఎవనిచేత నిరతిశయగుణైః= సాటిలేని గుణములచేత, అదిత్యాభిధానం= ఆదిత్యుడనెడి పేరును, న్యస్తం అస్తి= పెట్టబడినదో , ధరింపబడినదో, సః= అట్టి, త్రైలోక్యవంద్యైః= మూడులోకములవారికిని వందనీయులైన, త్రిదశమునిగణైః = దేవతలచేత మునులచేతను, స్తుత్యః = స్తుతింపబడు, సూర్యః = సూర్యుడు, వః =మీకు, శ్రియై= సంపదకొఱకు, అస్తు= అగుగాక.
వివరణము
 అదితేః అపత్యాని ప్రమాంసః = అదిత్యాః అని దేవతలకందరికిని అదితి సంతానమగుటచేత ఆదిత్యులని పేరేకాని ప్రత్యేకముగా ఆదిత్యుడని ఏకవచనముగా చెప్పినపుడు సూర్యుడనియే అర్థము.ఆదిత్యుడనగా సూర్యుడని కోశములయందున్నది. దీనిని పురస్కరించుకొని కవి రమ్యముగా స్వభావోక్తిని చెప్పినాడు.
భావము (నాకు తెలిసి)
రాక్షసులను పడగొట్టగలిగి, లోకములను రక్షించు శక్తి గలిగి ఇంద్రుడు మొదలైనవారు కూడా దేవమాత అదితి పుత్రులై ఆదిత్యులని పిలువబడినప్పటికీ, తన సాటిలేని గుణములచేత ఆదిత్యుడను పేరు సూర్యునికి పేరుగా స్థిరపడినది. అట్టి త్రైలోక్యవంద్యుడైన స్తుతిపాత్రుడైన సూర్యుడు మీకు సంపదలకు హేతువగుగాక.
______________
వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద
లేబుళ్లు: ,

9, మే 2013, గురువారం

మయూరుని సూర్యశతకము- అర్థము- 8

౭౧.చక్రీ చక్రారపఙ్క్తిం హరిరపి చ హరీన్ ధూర్జటిర్ధూర్ధ్వజన్తాం
నక్షంనక్షత్ర నాధోరుణమపి వరుణః కూబరాగ్రం కుబేరః
రంహిః సంఘః సురాణాం జగదుపకృతయేనిత్యయుక్తస్య యస్య
స్తౌతి ప్రీతి ప్రసన్నో&న్వహమహిమరుచేః సో&వతాత్స్యన్దనో వః
అర్థము
జగదుపకృతయే = లోకోపకారమునకై , నిత్యయుక్తస్య= నిత్యమును సంచరణయుక్తమగు , యస్య = దేనియొక్క (రథము) చక్రారపఙ్క్తిం = చక్రపు పూటీలను, చక్రీ= విష్ణువు , హరీన్= గుఱ్ఱములను, హరిః అపిచ= దేవేంద్రుడును, ధూర్ధ్వజాన్తాన్= రథపు మొదటనున్న జెండా కొసలను, ధూర్జటిః =శివుడు, అక్షం = బండి కంటిని, నక్షత్రనాథః = చంద్రుడు , అరుణం అపి = అనూరుని , వరుణః = వరుణుడు , కూబరాగ్రం నొగ మొదలును కుబేరః = కుబేరుడు , రంహిః = వేగమును, సురాణాం సంఘః= దేవతల సమూహమున్ను, అన్వహం= ఎల్లప్పుడు, స్తౌతి = స్తుతించుచున్నారో, సః = ఆ ప్రీతి ప్రసన్నః = ప్రీతి ప్రసన్నమగు , అహిమరుచేః స్యందనః = సూర్యుని రథము, వః = మిమ్ము, అవతాత్= రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
నిత్యమూ శక్తియుతమై సంచరించుచుండు ఈ రథపు చక్రములను విష్ణువు, గుఱ్ఱములను దేవేంద్రుడు, రథపు జెండా కొసలను శివుడు, కంటిని చంద్రుడు, అనూరుని వరుణుడు, నొగ మొదలును కుబేరుడు, వేగమును దేవతల గుంపు ఎల్లప్పుడు స్తుతించుచున్నారు . అట్టి ప్రీతి ప్రసన్నమగు సూర్యుని రథము మిమ్ము రక్షించుగాక.
------------------------------
౭౨. నేత్రాహీనేన మూలే విహిత పరికరః సిద్ధ సాధ్యైర్మరుద్భిః
పాదోపాన్తే స్తుతో&లం బలిహరిరభసాకర్షణాబద్ధవేగః
భ్రామ్యన్వ్యో మామ్బురాశావశిశిరకిరణ స్యన్దనః సన్తతం వో
దిశ్యాల్లక్షీ మపారామతులిత మహిమేవా పరోమన్దరాద్రిః ||
అవతారిక
 
అర్థము
మూలే= మూలమునందు,హీనేన నేత్రా=తొడలులేక అంగహీనుడగు అనూరుని చేత, విహిత పరికరః = చేయబడిన పరికరము గలది, నేత్రాహీనేన = కవ్వపు త్రాడయిన వాసుకి చేత (మూలమున పరికరము గలది) పాదోపాన్తే== చక్రము సమీపమున తనకు సమీపముననున్న చిన్న పర్వతములచెంత సిద్ధసాధ్యైః = సిద్ధులచేత, మరుద్భిః = వాయువులచేత, మరుత్తులనెడి దేవతలచెతను, అలం= మిక్కిలి , స్తుతః = స్తుతింపబడినది, బలిహరిరభసాకర్థణాత్= బలముగల గుఱ్ఱములు తొట్రుపాటుతో లాగుటవలన , బద్ధవేగః= వేగము బంధించినది (ఈ విశేషణము రెండింటికి సమానార్థమే ఇట్లున్న మొదటి అర్థమును రథమునకన్వయించుకొనవలెను.) అతులితమహిమా= సాటిలేని మహిమ గల, అశిశిరకిరణస్యస్యందనః =సూర్యుని రథము, వ్యోమాంబురాశౌ = ఆకాశమనెడు సముద్రమునందు, భ్రామ్యన్= తిరుగుచున్నదై , అపరః  సుందరాద్రి ఇవ= వేరొక మంధర పర్వతమువలె నున్నదై , వః = మీకు, సంతతం= ఎల్లప్పుడు, అతులితాం = సాటిలేని , లక్ష్మీం= సంపదను , దిశ్యాత్= ఇచ్చుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
కవి ఇక్కడ సూర్యరథమును - క్షీరసాగరమథనము నాటి మంథర గిరి తో పోలుస్తున్నాడు.
సూర్యరథము అంగహీనుడగు అనూరుని చేత ఆకాశమునందు, మంథర పర్వతము(క్షీరసాగరమథన సందర్భమున) కవ్వపు త్రాడుగా వాసుకి చేత సముద్రమునందు వలె నడుపబడుచున్నది. రెండును (సూర్యరథము, మంధరపర్వతము) తనచెంత నే నిలిచి స్తుతించు దేవతలను, వాయువులను మొదలైన వారిని కలిగి ఉన్నది. ఇటువంటి సాటిలేని సూర్యరథము మీకు సాటిలేని సంపదలనిచ్చుగాక.
_______________________________________________________
౭౩. యజ్జ్యాయో బీజమహ్నామపహతతిమిరం చక్షుషామఞ్జనంయ
ద్ద్వారంయన్ముక్తి భాజాం యదఖిలభువనజ్యోతిషామేకమోకః
యద్వృష్టమ్భోనిధానం ధరణిరససుధాపానపాత్రం మహద్య
ద్దిశ్యాదీశస్యభాసాన్తదవికలమలంమఙ్గళం మణ్డలం వః||
అర్థము
యత్= ఏది, అహ్నాం=దినములకు(పగళ్ళకు) , జ్యాయః = బీజ ప్రధానమగుకారణమో? యత్=ఏది, అపహతతిమిరం= అంధకారమును పోగొట్టెడి మరియు ఒక నేత్రవ్యాధిని పోగొట్టెడి , చక్షుషాం అఞ్జనం= కనుల కాటుక అయినదో? యత్ =ఏది, ముక్తిభాజాం= మోక్షమునకు పోవువారికి, ద్వారం= ప్రవేశద్వారమో, యత్=ఏది, వృష్ట్యంభో నిధానం= వర్షమునకు నిధియో? యత్= ఏది, అఖిల భువనజ్యోతిషాం=(సమస్తలోకముల వెలుగులకు, ఏకంఓకః= ఒక్కటే అయిన స్థానమో, యత్= ఏది, వృష్ట్యంభో విధానం= వర్షమునకు నిధియో, యత్= ఏది,ధరణిరససుధాపానపాత్రం= భూమికిరసామృతం త్రావుటకు పానపాత్రమో? లేక రసామృతపానము చేయుటకు భూమి యనెడు పానపాత్రము కలిగినదో?(సూర్యమండలమునుండి వర్షము కురియును గనుక భూజమును ఆకర్షించి సూర్యమండలము వర్షించును కనుకను రెండు విధములుగను చెప్పవచ్చును.) తత్= అట్టి, అవికలం = లోపములేనిదియు, అమలం=నిర్మలమైనదియు నైన , భాసాం ఈశస్యమండలం= సూర్యమండలము, వః = మీకు, మంగళం= శుభమును , దిశ్యాత్= ఇచ్చుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఏ సూర్యమండలమైతే అంధకారమును పోగొడుతూ, నేత్రవ్యాధిని పోగొడుతూ ఉండగల అంజనమో, ఏదైతే మోక్షద్వారమో, ఏదైతే వర్షపుభాండాగారమో, ఏదైతే భూమికి పానపాత్రగా ఉందో మరియు ఏదైతే భూమిని పానపాత్రగా చేసుకుందో, అట్టి నిర్మలమైన సూర్యమండలము మీకు శుభములనిచ్చుగాక.
________________________________________
౭౪. వేలావర్ధిష్ణు సిన్ధోః పయ ఇవ ఖమి వార్ధోద్గతాగ్ర్యగ్రహోడు
స్తోకోద్భిన్న స్వచిహ్నప్రసవమివ మధోరాస్యమస్యన్మనాంసి
ప్రాతః పూష్ణోఽశుభాని ప్రశమయతు శిరః శేఖరీభూతమద్రేః
సౌరస్త్యస్యోద్గభస్తి స్తిమిత తమతమః ఖణ్డనం మణ్డలం వః ||
అవతారిక
కవి సూర్యమండలమును సముద్రజలముతో, ఆకసముతో వసంతఋతుప్రవేశముతోను పోల్చుచున్నాడు. విశేషణములు ఉపమేయమగు మండలమునకు ఉపమానవస్తువులకును ఒక్కటియే అర్థభేదముమాత్రముండును. విశేషణపదసామ్యము మాత్రమే.

అర్థము
సౌరస్త్య అద్రేః =ఉదయాద్రికి, శిరశ్శేఖరీభూతం= శిరోభూషణమైనదియు , ఉద్గభస్తి= కిరణముపైకి ప్రసరించుచున్నదియు , స్తిమితతమతమఃఖండనం= అంతకుముందు నిలిచియున్న చీకట్లను పోగొట్టినదియునగు , ప్రాతః పూష్ణమండలం = ఉదయించుచున్న సూర్యునిమండలము , సింధోః పయ ఇవ= సముద్రజలము వలె,  వేలావర్ధిష్ణు= వేలావర్ధిష్ణువై సూర్యమండలము వేల అనగా సమయమునకు వృద్ధి చెందు స్వభావము కల అని సముద్ర జలము వేల అనగా చెలియలికట్ట వరకు వృద్ధి బొందు స్వభావము మరియు ఖం ఇవ= ఆకాశమువలె , అర్ధోద్గతాగ్ర్యగ్రహోడు= అర్ధోద్గతౌగ్ర్యగ్రహోడువై, సూర్యమండలఅర్థము= సగము పైకి వచ్చిన ప్రధాన గ్రహనక్షత్రములు కలది అని. అనగా తన ఉదయముచేత గ్రహనక్షత్రముల కాంతి సగమైనది అని ఆకాశమునకు కూడ అదే అర్థము సరిపోవును.మరియు మధోఆస్యం ఇవ = వసంతఋతువు మొదటిభాగము వలెనే, స్తోకోద్భిన్న స్వచిహ్న ప్రసవం= స్తోకోద్భిన్న స్వచిహ్నప్రసవమై సూర్యమండల పక్షార్థము కొద్దికొద్దిగా తన ఉదయము యొక్క గురుతులు కలదై అని వసంతర్తు పక్షమున = కొద్దికొద్దిగా పుష్పిస్తున్న పుష్పములవలన తన ఆరంభసూచనలు కలదై అని (ఇట్టి లక్షణములు గల సూర్యమండలము) మనాంసి అస్యత్= మనస్సులను హరించునదై(మనోహరమై) వః = మీ అశుభాని= అశుభములను ప్రశమయతు= శమింపజేయుగాక.
(అన్వయసౌకర్యము కొరకు పై విశేషణములను విధేయ విశేషణములు చేయుట జరిగినది.)
ఉదయాద్రికి శిరోభూషణమై, కిరణాలతో సముద్రజలము చెలియలికట్టవరకు వృద్ధి బొందుట వలె వృద్ధి పొందుతూ గ్రహనక్షత్రముల కాంతి ని తగ్గిస్తుంది.వసంతఋతువు తొలి ప్రవేశము రసజ్ఞులను ఆకర్షించినట్లుగా తన ఉదయపు గురుతులతో మనసులను హరిస్తుంది. అట్టి శుభకరమైన  సూర్యమండలము మీ అశుభములను శమింపజేయుగాక.
-------------------------------------------------------
౭౫. ప్రత్యుప్తస్తప్త హేమోజ్జ్వల రుచిరచలః పద్మరాగేణ యేన
జ్యాయః కిఞ్జల్కపుఞ్జో యదలికుల శితే రమ్బరేన్దీవరస్య
కాలవ్యాలస్యచిహ్నం మహితతమమహోమూర్ధ్నిరత్నం మహద్య
ద్దీప్తాంశోః ప్రాతరవ్యాత్తదవికల జగన్మణ్డనం మణ్డలం వః ||
అర్థము
తప్తహేమోజ్జ్వలరుచిః = మెరుగుబంగారమువలె ఉజ్జ్వలమగు కాంతిగల, అచలః= ఉదయాద్రి , ప్రాతఃకాలమున , పద్మరాగేణ యేన = రాగమణి అయిన దేని చేత , ప్రత్యుప్తః = పొదగబడినదో మరియు , యత్= ఏది, అళికులశితేః = తుమ్మెదలవలెనల్లనగు, అంబరేందీవరస్య= ఆకసమనెడి కలువకు , జ్యాయః కింజల్క పుంజం= మేలయిన కేసరసమూహమైనదో ,కేసరములు= పద్మమునకు గాని కలువకు గాని మధ్య భాగము నుండి నిలువుగానున్న జూలు , యత్= ఏది, కాలవ్యాశస్య మహితతమమహామూర్ధ్ని = అందరిచేత పూజింపబడు కాలమనెడు సర్పముయొక్క గొప్పతలయందు , చిహ్నం= గురుతైన మహత్ రత్నం = గొప్పరత్నమయినదో , తత్= ఆ అవికల జగన్మండనం=జగత్తులకన్నింటికి నిండు అలంకారమయిన , దీప్తాంశోః మండలం= సూర్యమండలము , వః= మిమ్ము , అవ్యాత్= రక్షించుగాక.
తాత్పర్యము
కాలమనెడుసర్పము తల అనగా ప్రాతస్సంధ్య అది పూజింపబడుట అనగా సంధ్యావందనాదులని కాలమును సర్పముతో పోల్చుటలోని విశేషమేమనగా " కాలః పచతి భూతాని" అని సర్వపివములకును కాలమే  లయ కారణము కాలసర్పమనియును ధ్వని మరియును తలపై రత్నమున్న సర్పమును దేవతగా భావించి పూజించుటయు కలదు.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఏ సూర్యమండలమైతే మెరుగు బంగారము వలె మెఱిసే ఉదయాద్రిపై తుమ్మెదల బోలు నల్లటి గగనకలువకు నడుమన ఉన్న గొప్పదగు కేసరములవలె ప్రకాశించుచున్నదో, ఏదైతే పూజనీయమైన కాలసర్పపు మణి వలె ప్రకాశించుచున్నదో జగత్తులకన్నింటికి అలంకారమైన ఆ సూర్యమండలము మిమ్ము రక్షించుగాక.
_______________________________

౭౬. కస్త్రాతా తారకాణాం పతతి తనురవశ్యాయ బిన్దుర్యథేన్దు
ర్విద్రాణా దృక్స్మరారే రురసి మురరిపోః కౌస్తుభోనోద్గభస్తిః
వహ్నేః సావహ్నవేదద్యుతి రుదయగతే యత్ర తన్మణ్డలంవో
మార్తాణ్డీయం పునీతాద్ దివిభువిచ తమాంసీవ ముష్ణన్మహోంసి||
అర్థము
యత్ర ఉదయగతే= సూర్యమణ్డలము ఉదయించుచుండగా, ఇందుః = చంద్రుడు , తనుః అవశ్యాయబిందుః  యథా = చిన్నమంచు బిందువలె, పతతి = పడిపోవుచున్నాడు (అప్పుడు) తారకాణాం= నక్షత్రములకు, కః త్రాతా= ఎవడు రక్షకుడు? మరియు స్మరారేః = శివునియొక్క , దృక్= నేత్రము, నిద్రాణా= నిద్రించుచున్నది మరియు మురరిపోః = విష్ణువుయొక్క , ఉరసి= వక్షస్థలమందు , కౌస్తుభః = కౌస్తుభమణి , ఉద్గభస్తిః న= కాంతులు చిమ్మునది కాకుండెను మరియు వహ్నేః ద్యుతి = అగ్ని యొక్క కాంతి పాపహ్నపాఇవ= మరుగుపడినట్లున్నది, (ఆకారణముగా) భువి= భూమియందున్న, తమాంసి ఇవ= చీకట్లను పోగొట్టినట్లు ,దివి= స్వర్గమందున్న, మహాంసిచ= వెలుగులను కూడ , ముష్టత్ = హరించుచున్న, మార్తాండీయం మండలం= సూర్యుని మండలము , వః= మిమ్ము, పునీతాత్= పావనము జెయుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
సూర్యమండలము ఉదయించుసమయంలో చంద్రుడే చిన్న మంచు బిందువువలె ఆవిరవుతుంటే నక్షత్రములకు ఇక ఎవడు రక్షకుడు? శివుని నేత్రము నిద్రించునపుడు, విష్ణువు వక్షస్థలపు కౌస్తుభమణి కాంతులు చిమ్మనపుడు, అగ్ని కాంతి మరుగుపడినపుడు కూడా భూమి పై చీకట్లను పోగొట్టగలిగినట్లు స్వర్గపు వెలుగులను హరించు సూర్యమండలము మిమ్ము పావనము జేయుగాక.
_____________________________________
౭౭.యత్ప్రాచ్యామ్ప్రాక్చకాస్తి ప్రభవతిచ యతః ప్రాచ్యసావుజ్జిహానా
దిద్ధం మఖ్యేయదహ్నో భవతి తత రుచాయేన చోత్పాద్యతేఽహః
యత్పర్యాయేణ లోకానవతి చ జగతాం జీవితం యచ్చతద్వో
విశ్వానుగ్రాహి విశ్వంసృజదపిచ రవేర్మణ్డలం ముక్తయేస్తు ||
అర్థము
యత్= ఏది, ప్రాక్= ముందు, ప్రాచ్యాం = తూర్పుదిక్కునందు , చకాస్తి= ప్రకాశించుచున్నదో, మరియు యతః ఉజ్జిహానాత్= ఏది విడిచిపోగా, అసౌప్రాచీ= ఆ తూర్పుదిక్కు , ప్రభవతి= జయించుచున్నదో , యత్= అహ్నః మధ్యే , మధ్యాహ్నమందు ఇద్ధం భవతి= ప్రజ్వలించుచున్నదో తతరుచాయేన= కాంతులను వెదజల్లుతున్నదేనిచేత, అహః ఉత్పాద్యతే= పగలు కలుగుచున్నదో , యత్= ఏది, లోకాన్ ప్రతపతిః = లోకములను తపింపజేయుచున్నదో, పర్యాయేణ= (అదియే) కాలాంతర్గతమున , జగతాం జీవితం= జగత్తులప్రాణమగుచున్నదో (వర్షించి ) తత్= ఆ విశ్వానుగ్రాహి= విశ్వము ననుగ్రహించునదియు , విశ్వం సృజత్ అపిచ= విశ్వమును సృష్టించునదియు నైన , రవేఃమండలం= సూర్యమండలము, వః = మీకు, ముక్తయే = మోక్షముకొరకు, అస్తు= అగుగాక.
(ఇందు సూర్యమండలము యొక్క దశలు చెప్పబడినవి. మోక్షమునకు అదియే కారణమగుచున్నది.)
భావము (నాకు తెలిసి)
దేని కాంతుల చేత పగలు కలుగుతున్నదో, ఏదైతే లోకములను తపింపజేయుచున్నదో, ఏదైతే జగత్తులకు ప్రాణమగుచున్నదో (వర్షరూపమున)  విశ్వమును సృజించగల, విశ్వమును అనుగ్రహించగల సూర్యమండలము మీకు మోక్షకారణమగుగాక.
_____________________
౭౮.శుష్యన్త్యోఢానుకారా మకరవసతయో మారవీణాం స్థలీనాం
యేనోత్తప్తాః స్పుటన్త స్ఝడితి తిలతులాం యాన్త్యగేన్ద్రా యుగాన్తే
తచ్చణ్డాంశో రకాణ్డ త్రిభువన దహనాశఙ్కయా ధామకృచ్ఛ్రాత్
సంహృత్యాలోకమాత్ర ప్రలఘు విదధతః స్తాన్ముదే మణ్డలం వః ||
అర్థము
యుగాన్తే = యుగాన్తమునందు (ప్రళయమున) యేన= ఏ సూర్యమండలము చేత , మకరవసతయః = సముద్రములు , మారవీణాం  స్థలీనాం = నిర్జలములయిన భూములయొక్క , ఊఢానుకారాః= అనుకారమును వహించినవై (నిర్జలప్రదేశముల వలెనున్నవైన) శుష్యన్తి= ఎండుచున్నవో? మరియు (అగ్రేన్ద్రాః= పర్వతములు, ఉత్తప్తాః = బాగా దహింపబడినవై , ఝుటితి =శీఘ్రముగా, స్ఫుటన్తః = పగిలినవై , తిలతులాం= నువ్వుగింజతో సామ్యమును (అణువు గానివి) , యాన్తి=పొందుచున్నవో,(అట్టి సూర్యమండలమేమగుచున్నది) , అకాండత్రిభువన దహనాంశంకయా= కాలముగాని కాలమున ముల్లోకములు దహింపబడునేమో అను ఆశంకతో కృత్స్నంధామ= తేజస్సునంతయును, ఆలోకమాత్రం= చూచుటకు తగినట్లుండునట్లుగా , సంహృత్య= సంకోచింపజేసి , ప్రలఘు= చాలా తక్కువగా, విదధత = చేయుచున్న, చండాంశో = సూర్యుని యొక్క , తత్= ఆ మండలము వః = మీయొక్క ,ముదే= సంతోషమునకు, స్తాత్= అగుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
దేని బ్రహ్మాండమైన ప్రకాశముచేత యుగాంతమందు సముద్రములు ఎండి భూమిగా మారగలవో, దేని చేత పర్వతములు దహింపబడి నువ్వుగింజలవలె పగులగలవో, అట్టి ప్రకాశమును,తేజస్సును ముల్లోకముల క్షేమము కొఱకై చూచుటకు తగినట్టు సంకోచింప జేయుచున్న సూర్యుని మండలము మీకు సంతోషము నిచ్చుగాక.
____________________________
౭౯.ఉద్ద్యద్యూద్యానవాప్యాం బహులతమతమః పఙ్కపూరం విదార్య
ప్రోద్భిన్నం పత్ర పార్శ్వేష్వ విరలమరుణచ్ఛాయయా విస్పురన్త్యా
కల్యాణాని క్రియాద్వః కమలమివ మహన్మణ్డలం చణ్డభానో
రన్వీతం తృప్తి హేతోరసకృదవికులాకారిణా రాహుణా యత్||
అవతారిక
ఈ శ్లోకమున సూర్యమండలము సాధారణధర్మముల శ్లేషానుప్రాణనముచేత రూపకభావము చేత విశేషణ సామ్యములచేత పద్మములతో పోల్చబడినవి
అర్థము
యత్ = ఏది , ద్యూద్యానవాప్యాం= ఆకసమను తోట యందలిబావి యందు , బహులతమతమః  పంకపూరం= మిక్కిలివిస్తృతమగు చీకట్లనెడు బురద ప్రవాహమును , విదార్య= చీల్చుకొని, ఉద్యత్= ఉదయించుచున్నదై (తమశ్శబ్దమునకు రాహువర్ణము సూర్యమండలమునకు దానినన్వయించుకొనవచ్చును.మరియు , విస్ఫురంత్యాః = బాగా వెలుగుచున్న,అరుణచ్చాయయా=ఎర్రని చాయతో (అరుణశబ్దమునకు అనూరుడర్థము సూర్యమండలపక్షమున దానినన్వయింపవలెను) , పత్రపార్శ్వే= తామరపాకుల ప్రక్కల (మండల పక్షమున గుర్రములు ప్రక్కన) అవిరళ ప్రోద్భినం = ఎప్పుడును గూడియుండునదయి మరియు అవికులాకారిణా= తుమ్మెదల ఆకారముగల,రాహుణా = రాహువుచేత తృప్తీహేతో= తృప్తి కొరకు, అసకృత్= మాటిమాటికీ, అన్వీతం= అనుసరింపబడినదై, కమలమివ = కమలము వలె నున్నదో, అట్టి చండభానోః = మహత్ మండలం = సూర్యుని పెద్దమండలము, వః = మీకు కల్యాణాని = శుభములను, క్రియాత్= చేయుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఆకసమను తోటలోని బావిలో మిక్కిలి విస్తృతమగు చీకట్లనెడు బురదను చీల్చుకొని ఉదయించు కమలము వలె , తామరాకుల వలె గుఱ్ఱములు ఎప్పుడూ ప్రక్కనే గూడియుండగా ఆశతో వచ్చు తుమ్మెద వలె రాహువు మాటిమాటికీ అనుసరింపబడుతూ ఉన్నదో అట్టి గొప్ప సూర్యుని మండలము మీకు శుభము చేయుగాక.
____________________________
౮౦.చక్షుర్దక్షద్విషోయన్నతుదహతిపురః పూరయత్యేవకామం
నాస్తంజుష్టం మరుద్భిర్యదిహనియమినాం యాన పాత్రం భవాబ్ధౌ
యద్వీత శ్రాన్తి శశ్వద్భ్రమదపి జగతాం భ్రాన్తిమభ్రాన్తి హన్తి
బ్రధ్నస్యావ్యాద్విరుద్ధక్రియ మథచ హితాధాయితన్మణ్డలం వః ||
అర్థము
యత్= ఏది, (సూర్యమండలము) , దక్షద్విషః చక్షుః = శివుని నేత్రమై (సూర్యుడు పరమేశ్వరుని నేత్రమని ప్రసిద్ధి) , పురః =ఎదురుగా , కామం= మన్మథుని (కోరికను),పూరయిత్యేవ = పూరించుచున్నదే కానీన తుదహతి= దహించుటలేదో, (ఒక నేత్రము కాముని దహించినది, ఇది మాత్రము భక్తులకామమును నెరవేర్చునది) (మరియు పురః అని దానిని త్రిపురములనగా చెప్పవచ్చును. అప్పుడు త్రిపురములను దహించినదొక నేత్రము . ఈ నేత్రము దహింపలేదని కూడ చెప్పవచ్చును.మరియు యత్= ఏది(సూర్యమండలము) ఇహ= ఈ లోకమున, నియమినాం= వ్రతనియమములు గలవారికి, భవాబ్ధి= సంసారమనెడి సముద్రము నందు,యానపాత్రం=దాటించునావ అయి, మరుద్భిః నాస్తంజుష్టం = గాలికి తొట్రుపాటు చెందదో? " మామూలు నావ గాలికి అటుఇటు కదలును. సూర్యమండలమనెడి నావ తొట్రుపాటు చెందుటలేదు. మరియు యత్= ఏది , శశ్వత్= ఎల్లప్పుడు , భ్రమదపి= తిరుగుచుండియును, వీతశ్రాన్తి= శ్రమములేనిదో మరియు అభ్రాన్తి= నిస్సందేహముగా , జగతాం భ్రాంతి= లోకముల భ్రాంతిని , హన్తి= పోగొట్టుచున్నదో? తత్= ఆ విరుద్ధ క్రియం అపి= విరుద్ధమగు కృత్యములు కలదైనను, విహితవిధాయ= అనుకూలమును చేయు, బ్రధ్నస్య మండలమ్= సూర్యమండలము,వః= మిమ్ము, అన్యాత్ = రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఏ సూర్యమండలమైతే శివనేత్రమై కూడా కాముని దహించుటలేదో, పురములను దహించుటలేదో , ఏ దైతే నియమములు గలవారికి సంసార సముద్రము దాటించు నావ అయికూడా సాధారణ నావ వలె తొట్రుపాటు పడదో, యుగముల తరబడి అవిశ్రాంతముగా శ్రమించుచున్ననూ శ్రమను ఏమాత్రము కనిపించనివ్వదో, ఇట్టి విరుద్ధకృత్యములు నిర్వహింప కలిగిన సూర్యమండలము మిమ్ము రక్షించుగాక.


వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద
లేబుళ్లు: ,

29, ఏప్రిల్ 2013, సోమవారం

వాణీ వీణాధరి!

వాణీ వీణాధరి! నమ్మితి నిన్నే
వరముల నీయవె, కమలజురాణి!!
వాణీ వీణాధరి, నమ్మితి నిన్నే......!

జగములకాదియు అంతము నీవే,
ఖగముల రాణిపై కొలువున్న దేవి!
ధగధగ మెఱిసెడు ధవళవస్త్రముల
ధరియించినావే దనుజసంహారిణి!

సకల చరాచర ప్రాణుల యందును
బుద్ధిరూపమున నిలిచిన దేవి!
నలువ పట్టపు రాణి! దీవింప
రావే , జ్ఞానమయీ శ్రీ కల్యాణీ!
వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద కామెంట్‌లు లేవు:
లేబుళ్లు: , , , ,

27, ఏప్రిల్ 2013, శనివారం

మయూరుని సూర్యశతకము, అర్థము -౭

౬౧.సీదన్తోన్తర్నిమజ్జజ్జడఖుర ముసలాస్సైకతే నాకనద్యాః
స్కన్దన్తః కన్దారాళీః కనకశిఖరిణో మేఖలాసుస్ఖలన్తః
దూరందూర్వాస్థలోత్కాః మరకతదృషది స్థాస్నవోయన్నయతాః
పూష్ణోశ్వాః పూరయంస్తై స్తదవతు జవనైర్హుంకృతేనాగ్రగోవః ||

అర్థము
నాకనద్యాః = గంగానదియొక్క , సైకతే= ఇసుకప్రదేశమందు , అంతర్నిమజ్జజ్జడఖురముసలాః = ఇసుకలో కూరుకుపోయి కదలని డెక్కలనెడి రోకళ్ళు కలిగినవై, సీదన్తః =శ్రమపడు చున్నవియు , కనకశిఖరిణః =మేరు మేఖలాసు= (ఆ మేరు పర్వతముయొక్క ) చరియలయందు, స్ఖలన్తః = జారుచున్నవియు, దూరం= దూరముగా (దూరమందున్న) , దూర్వాస్థలోత్కాః = గరికచేలయందాశకలవియును, మరకతదృషది= మరకత మణిశిలయందు (శిలలయందు) , స్థాన్నవః= నిలచు స్వభావము కలవియునగు, అశ్వాః = సూర్యుని గుఱ్ఱములు , యత్= ఏ స్థలమును , నయాతాః = వెడలకున్నవో (లంఘింపకున్నవో) , తత్= ఆ స్థలమును , జవనైః తైః = వేగముగల ఆ గుఱ్ఱములచేతనే , హుంకృతేన= హుంకారముతో (హుంకరించి) , పూరయన్= నింపుచున్న, పూష్ణః= సూర్యునకు, అగ్రగః= ముందుకుపోవు  అనూరుడు , వః = మిమ్ము , అవతు= రక్షించుగాక.
భావము(నాకు తెలిసి)
నాకమున ప్రవహించే గంగానదీతీరముననున్న ఇసుకలో డెక్కలు రోకళ్ళవలె కూరుకుపోయినపుడు, మేరు పర్వతచరియల నుంచి జారుతున్నపుడు, దూరముగా కనిపించే గరిక(గడ్డి) చేలపై ఆశ కలిగినపుడు, మరకతమణి శిల యందు సూర్యుని గుఱ్ఱాలు నిలిచిపోతే హుంకారముతో ముందుకు తీసుకొని పోవు అనూరుడు మిమ్ము రక్షించు గాక.
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

౬౨.పీనోరః ప్రేరితాభ్రైశ్చరమఖురపుటాగ్రస్థితైః ప్రాతరద్రా
వాదీర్ఘాఙ్గైరుదన్తో హరభిరపగతానఙ్గ నిశ్శబ్ద చక్రః
ఉత్తానానూరు మూర్ధావనతి హఠభవద్విప్రతీపప్రణామః
ప్రాహ్ణే శ్రేయోవిధత్తాంసవితురన్వ్యోమవీధీంరథోవః ||
అర్థము
ప్రాతరద్రాః = ఉదయాద్రి యందు, ప్రాహ్నే = ఉదయకాలమందు, పీనోరః ప్రేరితాభ్రైః = బలిష్ఠమగు రొమ్ముతో మేఘములను చెదరగొట్టినవియు, చరమఖురపుటాగ్రస్థితైః =వెనుక కాలిడెక్కలపై నిలచినవియు, ఆదీర్ఘాంగైః =ఒడలంతయు పొడవుగా చాచినవియునగు , హరభిః = గుఱ్ఱములచేత , ఉదన్తః = ఎగురగొట్టబడినదై, అపగతానంగ నిశ్శబ్ద చక్రః = వేరొక దాని సంగము (బందు కట్టు వంటి వాని సంబంధము) లేకపోవుటచేత చప్పుడు లేని చక్రము తొలగినదై , ఉత్తానానూరుమూర్ధావనతి హఠభవద్విప్రతీప ప్రణామః = వెల్లకిల అయిన అనూరుడు హఠాత్తుగా తలవంచుటచేత వెనుకకు వంగినదియును, వ్యోమవీధౌ అవతరన్= ఆకాశవీధి యందెక్కుచున్నదియునగు , సవితుఃరథః = సూర్యుని రథము , వః = మీకు , శ్రేయః= శ్రేయస్సును , విధత్తాం = చేయుగాక.
ఈ శ్లోకార్థము కనుల గట్టుటకు తాత్పర్యము వ్రాయబడుచున్నది. సూర్యోదయము ఉదయాద్రియందు జరుగును . తరువాత బింబము క్రమముగా మీదికెక్కును. ఆ ఎక్కుటలో సూర్యుని రథాశ్వములు తమ రొమ్ములతో మబ్బులను చెదరగొట్టుచున్నవి. అట్లు చెదరగొట్టుటకు గుఱ్ఱములు నాలుగు కాళ్ళు సమముగా నుంచకముందు కాళ్ళను వంచి శరీరమును నిలువుగా నిగుడించి వెనుకకాలిడెక్కలమీదనే నిలిచినవి. నాలుగుకాళ్ళు మార్గమున సమముగా నుంచి నడచినచో రథముకూడా సమముగా నుండును. ఇప్పుడట్లు కాదు మేఘములను చెదరగొట్టుచులాగుటచేత రథమెగిరెగిరి పడుచున్నది. అప్పుడు రథచక్రము పట్టులేక పోవుటచేత చల్లగా జారుకొన్నది. ఆ సంరంభములో అనూరుడు వెల్లకిలా పడుటచేత నతని తలకూడ వెనుకకు వంగినది. ఈ హఠాత్పరిమాణం వలన ముందుకువంగి ఉండవలసిన రథము కూడా వెనుకకే వంగినది. ఇది ఒక దృశ్యభావనము.
[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[


౬౩. ధ్వాన్తౌఘ ధ్వంసదీక్షా విధి పటువహతా ప్రాక్సహస్రఙ్కరాణా
మర్యమ్ణాయోగరిష్ణుః పదమతుల ముపానీయతాధ్యాసనేన
సశ్రాన్తానాం నితాన్తం భరమివ మరుతామక్షమాణాం విసోఢుం
స్కన్ధాత్స్కన్ధం వ్రజన్వోవృజినవిజితయే భాస్వతః స్యన్దనోస్తు ||
అర్థము
యః = ఏది (రథము) , ధ్వాన్తౌఘధ్వంసదీక్షా విధిపటు= చీకటి గుంపులను ధ్వంసము చేయు దీక్షావిధి యందు సమర్థమయిన, కరాణాం సహస్రం = కిరణముల వేయింటిని, వహతా= మోయుచున్న , అర్యమ్ణా= సూర్యుని చేత , ప్రాకే= ముందుగా, అధ్యాసనేన= అధిష్ఠించుటచేత, అతులం= సాటిలేని, గరిమ్ణః పదం = బరువునకు  స్థానమును, ఉపానీయత= పొందింపబడినదో మరియు, నితాన్తం  సంశ్రాన్తానాం = అలసినవియు, భరం= బరువును , విసోఢుం = సహించుటకు, అక్షమాణాం ఇవ= చేతగానివి వలెనున్న, మరుతాం= వాయువుల యొక్క , స్కంధాత్ స్కంధం = భుజమునుండి భుజమునకు, వ్రజన్= వెళ్ళుచున్న (మారుచున్నదో) అట్టి(ఇది అధ్యాహారము), భాస్వతః స్యందనః =సూర్యుని రథము, వః = మీకు వృజినవిజితయే= పాపములను జయించుటకు, అస్తు= సమర్థమగుగాక.
తాత్పర్యము
చీకటులే చాల బరువయినవి, వానిని పోగొట్టు వేయి కిరణములు అంతకన్న బరువయినవి బరువగు కిరణములు మోయుచు సూర్యుడు రథమధిష్టించుట చేత అది మిక్కిలి బరువయినది. ఈ రథమాకాశమున పోవును. ఆకాశమున వాయు స్కంధములుండును (కొన్ని మహావాయుతరంగములు కలసి ఒక్కొక్క వాయుస్కంధము) మహాభారమున రథమును ఆ వాయుస్కంధమొక్కటియే మోయలేకపోవుట చేత రథము స్కంధమునుండి (భుజమునుండి) స్కంధమునకు మారుచున్నది. బరువు పెద్దదయినప్పుడు భుజములు మారుట సహజము.
{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{

౬౪.యోక్త్రీ భూతాన్యుగస్యగ్రసితుమివ పురోదన్దశూకాన్దధానో
ద్వేధావ్యస్తామ్బు వాహావళి విహిత బృహత్పక్ష విక్షేపశోభః
సావిత్రః స్యన్దనోఽసౌనిరతి శయరయ ప్రీణితానూరురేనః
క్షేపీయోవో గరుత్మానివహరతు హారీచ్చావిధేయ ప్రచారః ||
అర్థము
పురః= ఎదురుగా , యుగస్య= కాడియొక్క , యోక్త్రీభూతాన్= పగ్గములుగానయిన (పగ్గములు కానివి పగ్గములుగానయిన), దందశూకాన్= సర్పములను, గ్రసితం ఇవ= మ్రింగుటకోయనునట్లు, దధానః = ధరించిన వాడును, ద్వేధావ్యస్తాంబు వాహావళి పిహిత బృహత్పక్ష విక్షేపశోభః = రెండుగా (ఇరుపక్కలకు) చిమ్మబడిన మేఘములచేత కప్పబడిన పెద్ద రెక్కలల్లార్చు శోభగలవాడును, నిరతిశయరయప్రీణితానూరుః = మిక్కిలి ఎక్కువ వేగము చేత , అనూరుని సంతోష పెట్టినవాడును (అనూరుడు గరుత్మంతునకన్నకనుక తమ్ముని వేగము చూచి అన్నకు సంతోషము) , హరీచ్ఛావిదేయప్రచారః= గుఱ్ఱముల ఇచ్చకు అధీనమగు సంచారముగల (ఇది ప్రస్తుతమగు రథము పక్షముననర్థము) (గరుత్మంతుని పక్షమున) విష్ణువుయొక్క అధీనమగు సంచారము కలవాడును అయిన , గరుత్మాన్ ఇవ= గరుత్మంతుని వలెనున్న , అసౌ = ఈ సావిత్రం స్యంసనః = సూర్యుని రథము, వః = మీయొక్క, ఏనః = పాపమును , క్షేపీయః = శీఘ్రముగా , హరతు= హరించుగాక.
తాత్పర్యము
సూర్యరథమును కవి గరుత్మంతునితో పోల్చినాడు. రథపుకాడికి రథమునకు మధ్యనున్న పగ్గములు గరుత్మంతుడు తినుటకు పట్టిన పాములవలె నున్నవి. ఆకసముననున్న మబ్బులును రథముచీల్చుకొని పోవుటచేత అవి రథపు ఇరుప్రక్కలకు వచ్చి ఆ గరుత్మంతుని రెక్కలను పోలినట్లున్నవి. హరి శబ్దమునకు గుఱ్ఱము, విష్ణువు అను అర్థములున్నవి. అందుచేత చివరి విశేషణమును శ్లేషచేత సాధించినాడు. మొదటి రెండు విశేషణములను స్వరూపమ్మునున్న సాదృశ్యమును బట్టి చేసినాడు.
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

౬౫. ఏకాహేనైవ దీర్ఘాంత్రిభువనపదవీం లంఘయన్యోలఘిష్టః
పృష్ఠే మేరోర్గరీయాన్దళితమణిదృషత్త్వింషి పింషంశిరాంసి
సర్వస్యైవో పరిష్టాదథచ పునరథస్తా దివాస్తాద్రి మూర్ద్ని
బ్రధ్నస్యావ్యాత్స ఏవం దురధిగమసరిస్పన్దనస్స్యన్దనో వః ||
అర్థము
యః = ఏది , దీర్ఘాం= మిక్కిలి పొడవైన, త్రిభువన పదవీం = మూడులోకముల మార్గమును , లంఘయన్= దాటుచు , లఘిష్ఠః = తేలిక అయినదో? మేరోఃపృష్ఠే = మేరుపర్వతముయొక్క వీపుపై దళితమణిదృషత్త్వింషి = మణిశిలాప్రదేశముల కాంతులను చిమ్ముచున్న, శిరాంసి= శిఖరములను, పింషన్ = పిండిచేయుచు , గరీయాన్ = బరువయినదో ? విశ్వస్య= సమస్తప్రపంచమునకు , ఉపరితిష్టాత్ ఇవ= మీదనున్నట్లున్నదో? పునరపిచ = మరియును, అస్తాద్రి మూర్ద్ని = అస్తమయ పర్వతమున , అధస్తాత్ ఇవ = క్రిందనున్నట్లున్నదో? ఏహ= ఇట్లు, దురధిగమ పద స్పందనః = ఊహింపరాని స్థితి, సంచలనము కలిగిన, సః = ఆ, బ్రధ్నస్యన్దనః =సూర్యుని రథము, వః = మిమ్ము, అవ్యాత్= రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఏది మిక్కిలి పొడవైన మూడులోకాల మార్గమును దాటగలిగేంత తేలికైనదో; ఏది మేరుగిరి యొక్క కాంతులు చిమ్మే మణిశిలాశిఖరములను పిండిచేయగలిగేంత బరువైనదో; ఏది సమస్త ప్రపంచానికి పైన గలదో, మరియు అస్తమయపర్వతపు క్రిందగలదో - ఇట్టి ఊహింపరాని సంచలనములు గలిగిన సూర్యుని రథము మిమ్ము రక్షించుగాక.
*******************************************************************

౬౬. ధూర్ద్వస్తాగ్ర్యగ్రహాణి ధ్వజపటప వనాన్దోలితేన్దూని దూరం
రాహౌ గ్రాసాభిలాషాదనుసరతి పునర్దత్త చక్రవ్యథాని
శ్రాన్తాశ్వశ్వాసహేలాధుత విబుధధునీనిర్ఘరామ్భాంసి భద్రం
దేయాసుర్వోదవీయోదివిదివసపతేః స్యన్దనప్రస్థితాని ||
అర్థము
ధూర్ద్వస్తాగ్ర్యగ్రహాణి= ఎదురుగానున్న కుజాది గ్రహములను ధ్వంసపఱచుచున్నవియు, దూరం = దూరముగా, ధ్వజపటపవనాందోళితేందూని = పతాక వస్త్రపుగాలిచేత చంద్రుని ఆందోళనపఱచుచున్నదియు (అట్లు చంద్రుడు కంపించు సమయమున( గ్రాసాభిలాషాత్= చంద్రుని కబళించు అభిలాషవలన, అనుసరతి = చంద్రునకు దగ్గరగా వచ్చు రాహౌపునః=  రాహువునకు దత్తచక్ర వ్యధాని= చక్రము చేత బాధకలిగించుచుచున్నవియు (చంద్రుని గ్రసింపవచ్చుసరికి రథచక్రమును చూచి విష్ణు చక్రమని రాహువు వ్యథ చెందుచున్నాడు) , (శ్రాన్తాశ్వశ్వాసహేలాధుతవిబుధధునీ నిర్ఘరాంభాంసి= డస్సినగుఱ్ఱముల నిట్టూర్పుగాలుల చేత గంగానది ప్రవాహ జలములను ఎగురగొట్టుచున్నవియునగు), దివివవీయః (ఆకసమునదూరముగా గంగాజలములను ఎగురగొట్టుచున్నవి) దివసపతిస్యందనప్రస్థితాని= సూర్యుని రథగమనములు , వః = మీకు, భద్రం= శుభమును , దేయాసు= ఇచ్చుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఎదురుగా నున్న కుజాది గ్రహములను ధ్వంసపఱచుచూ, దూరముగా పతాకవస్త్రపు గాలిచేత చంద్రగ్రహమును కంపింపజేయుచు, చంద్రుని కబళించుటకు వచ్చిన రాహువును రథచక్రమును విష్ణుచక్రముగా భ్రమింపజేయుచూ, గంగానది జలములను డస్సినగుఱ్ఱముల నిట్టూర్పు గాలులతో ఎగురగొట్టుతూ ఉన్న రథగమనము మీకు శుభము గూర్చుగాక.
--------------------------------

౬౭.అక్షే రక్షాంనిబధ్య ప్రతిసర వలయైర్యోజయన్తోయుగాగ్రం
ధూఃస్తమ్భేదగ్ధధూపాః ప్రహిత సుమనసోగోచరే కూబరస్య
చర్చాశ్చక్రే చరన్త్యోమలయజపయసా సిద్ధవధ్వ స్త్రిసన్ధ్యం
వన్దన్తే యం ద్యుమార్గే ససుదతు దురితా న్యంశుమత్ స్యన్దనో వః
అర్థము
సిద్ధవధ్వః = సిద్ధాంగనలు , ద్యుమార్గే= ఆకాశమార్గమున , త్రిసంధ్యం = ఉదయ, మధ్యాహ్న, సాయం సంధ్యలయందు , అక్షే = రథచక్రపు చీలయందు, రక్షాంనిబద్ధ్య= రక్షగట్టి , యుగాగ్రం= కాడిమొదలును , ప్రతిసరవలయైః =కంకణవలయములతో, యోజయన్త్యః =చేర్చుచున్న వారయి, ధూఃస్తమ్భే= డొలుపునందు, దత్తధూపాః = ధూపములర్పించు వారయి, కూబరస్య గోచరేః = ప్రోలు దూలమునందు, ప్రణిహితసుమనసః = పుష్పములుంచువారయి, చక్రేః = చక్రమునందు , మలయజరజసా = చందనపు పొడిచేత, చర్చాం= పూతను రథత్యః = చేయుచున్నవారైః , యం= దేనిని , వందంతే= నమస్కరించుచున్నారో , సః = ఆ, అంశుమత్స్యందనః = సూర్యుని రథము, వః = మీ యొక్క, దురితాని= పాపములను, నుదతు = పోద్రోలు గాక.
ఆకాశమార్గమున సిద్ధాంగనలచే ,మూడు సంధ్యలయందు రథచక్రపు చీల యందు రక్షగట్టి కాడిమొదలును కంకణవలయములతోను, డొలుపునందు ధూపములతోను , దూలము నందు పుష్పములతోను చక్రమున చందనముతోను పూజించబడుచున్న ఆ సూర్యుని రథము మీ పాపములను పోద్రోలు గాక.
౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭౭
౬౮.ఉత్కీర్ణస్వర్ణరేణుదృతఖురదలితౌ పార్శయోః శశ్వదశ్వై
రశ్రాన్తభ్రాన్తచక్రక్రమనిఖిలమిలన్నేమినిమ్నాభరేణ
మేరోర్మూర్ధన్యఘంవోవిఘటయతు రవేరేకవీథీరథస్య
స్వోష్మోదక్తామ్బురిక్త ప్రకటితపులినోద్దూసరాస్వర్ధునీవ||
అర్థము
మేరోః = మేరుపర్వతముయొక్క , మూర్ధనిశిఖరమందు, ఉత్కీర్ణస్వర్ణరేణః =బంగారుధూళినివిరజిమ్మినదై, అశ్వైః = గుఱ్ఱములచేత , శశ్వత్= ఎల్లప్పుడు, పార్శయోః = ఇరుప్రక్కలను, ద్రుతఖురదళితా= వేగముగా గిట్టలచేత కొట్టబడుచున్నదై, భరేణ= భారముతో, అశ్రాన్తభ్రాన్తచక్రక్రమనిఖిలమిలన్నేమి నిమ్నా= ఎప్పుడు తిరుగుచున్న చక్రముయొక్క గమనముతో , రవేః రథస్య ఏకవీథీ= సూర్యరథముయొక్క ఒక్కటే అయిన మార్గము, స్వోష్మోరక్తామ్బురిక్త ప్రకటితపులినోద్ధూసరా= తన వేడిమి పీల్చుట చేత జలశూన్యమయి బయలుపడిన ఇసుకదిబ్బచేత తెల్లనగు, స్వర్ధనీఇవ= గంగానదివలె, వః = మీ, అఘం= పాపమును, విఘటయతు= చెదరగొట్టుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
మేరుపర్వతశిఖరమున బంగారుధూళిని విరజిమ్ముతూ గుఱ్ఱములచేత వేగముగా గిట్టలచేత కొట్టబడుచున్నదై  తిరుగుచున్న చక్రపు మార్గమున వేడిమి చే పీల్చబడి జలశూన్యమయి ఇసుకదిబ్బలు బయల్పడిన గంగానది వలె మీ పాపములను చెదరగొట్టుగాక.
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%

౬౯.నన్తుం నాకాలయానామనిశమనుయతాంపద్ధతిః పఙ్క్తిరేవ
క్షోదో నక్షత్రరాశే రదయ రయమి లచ్చక్రపిష్టస్యధూలిః
హేషాహ్రాదోహరీణాం సురశిఖరిదరీః పూరయన్నేమినాదో
యస్యావ్యాత్తీవ్రభానోః సదివి భువి యథ్వ్యక్త చిహ్నోరథో వః ||
అర్థము
యస్యః = దేనికి, నంతుం= నమస్కరించుటకు, అనిశం = ఎల్లప్పుడు, అనుయతాం= అనుసరించి వెళ్ళుచున్న , నాకాలయానాం= దేవతలయొక్క, పంక్తిః ఏవ= పంక్తియే, పద్ధతిః =మార్గము( రథపు చాలు) , అదయరతామిల చక్రపిష్టస్య= తీవ్రమగు వేగముతోకూడిన చక్రధారతో పిండి చేయబడిన , నక్షత్రరాశేః = నక్షత్రసమూహముయొక్క, క్షోదః = చూర్ణమే, ధూళి= ధూళి(రథగమనము చేత పైకి రేగినదుమ్ము ) , సురశిఖరిదరీః =మేరుపర్వతగుహ, ధ్వని హేషానేమినాదః =గుఱ్ఱములసకిలింత మరియు రథచక్రధ్వనియును (అయినవో), సః =అట్టి, భువి యథా దివి వ్యక్తచిహ్నః = భూమిపైనకనబడినట్లు ఆకసమునకూడ తనగమనచిహ్నములు వ్యక్తమయిన , తీవ్రభానోః రథం= సూర్యుని రథము, వః = మిమ్ము, అవ్యాత్= రక్షించుగాక.
భావము
భూమిపైన రథము నడచినచో చెలరేగిన దుమ్ము చేత ఒక వరుసగా నున్న చాలు చేత చక్రధ్వనుల చేత గుఱ్ఱపు సకిలింతల చేత దాని గుర్తులు తెలియును. మరి సూర్యరథము ఆకసమున పోవును. నిజమునకు దాని గమనచిహ్నములు గోచరించునవి కావు. కాని కవిదేవతా పంక్తిని చాలుగా నక్షత్రరాశిని ధూళిగా గుహలందలి సింహగర్జనములను హయచక్రధ్వనులుగా ఉత్ప్రేక్షించెను
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
౭౦. నిష్పందీనాం విమానావలి వితతదివాం దేవబృన్దారకాణాం
బృన్దైరానన్ద సాన్ద్రో ద్యమపివహతాం విన్దతాం వన్దితుంనో
మన్దాకిన్యామమన్దః పులినభృతిమృదుర్మన్దరే మన్దిరాభే
మన్దారైర్మణ్డితారన్దధదరి దినకృత్స్యన్దనః స్తాన్ముదేవః ||
అర్థము
వందితునోవిందతాం అపి =నమస్కరించుటకవకాశము దొరకని వారైనను ఆనందసాంద్రోద్యమం = ఆనందోత్సాహముతో వహతాః = పరుగిలిడుచున్నవారై  , మరియు విమానావళి వితతదివాం = విమానసమూహములతో ఆకసమును వ్యాపించినవారై , నిష్పందీనాం= చలనములేని దేవబృందారకాణాం =దేవతలు వారిలో ముఖ్యులైన వారి యొక్క బృందైః = గుంపులచేతను మరియు పులినభృతి = ఇసుకదిబ్బలు కలిగిన మందాకిన్యాం= ఆకాశనదియగు గంగయందు, అమంద= కొంచెము మందమయినదియు (మందమైన వేగము గలది) మందిరాభే= ఇటువంటి మందరే= మందరపర్వతమందు(కూడ)మృదుః = మందమైనదియు మరియు మందారైః =దేవతావృక్షములచేత(పుష్పములచేత) మండితారి= అలంకరింపబడిన పూటీలు కలిగిన అరం= చక్రమును , దధత్ ఇవ= ధరించినట్లున్నదియు అగు దినకృత్స్యందనః= సూర్యురథము , వః = మీ, ముదే= సంతోషమునకు , స్తాత్= అగుగాక.
భావము
సూర్యుడుదయించుసరికి నమస్కరింపవలెనని కొందరు దేవతలు పరుగిలిడి వస్తున్నారు కొందరు దేవతలు విమానాల మీద వచ్చి నిశ్చలంగా ఆకాశాన్ని వ్యాపించి యున్నారు. ఈ రద్దీవలన సూర్యరథవేగం కొంతతగ్గింది. గంగానది ఇసుకలో చక్రం కూరుకొని పోవుటచేత అక్కడకూడ కొంతతగ్గినది. ఇండ్లు లేక నిర్మానుష్యంగా ఉంటే ఆచోట రథం వేగంగా పోవును. కాని మందరపర్వతం ఇంటివలె నుండుటచేతనక్కడ కొంత వేగం తగ్గినది. అదియుగాక మందరపర్వతం ముందున్న మందార వృక్షముల వలన రథగతి వేగములు కొంత అడ్డగింపబడి ఆగక పోవుటలో వాటి పుష్పములు చక్రపు ఆకులకు పూటీలకు తగులుకొని రథచక్రం పుష్పాలంకృతం అయినట్లున్నది. వృక్షమును అనోకహమందురు. అనగా బండి గమనమును అడ్డగించునది అని.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద
లేబుళ్లు: ,

10, ఏప్రిల్ 2013, బుధవారం

కోయిల్లారా! మంగళం పలుకరే!

కొమ్మంచులపై పాడే కోయిల్లారా!
కొంచెము మీరలు మంగళం పలుకరే!

కుంచెల నిండుగ ధాన్యము పంచగ
వంచనలేని మంచిని పెంచగ
అంచుల పంచెలు, చీరలు పెంచగ

కొమ్మంచులపై పాడే కోయిల్లారా!
కొంచెము మీరలు మంగళం పలుకరే!

చంచలమౌమనసును వంచగ
మించక పెద్దల, బోధల నెంచుచు
సంచిత పాపపు కర్మల త్రుంచగ

కొమ్మంచులపై పాడే కోయిల్లారా!
కొంచెము మీరలు మంగళం పలుకరే!

పంచన చేరిన దీనుల ముంచుచు
సంచులు నింపెడు బుద్ధులు తెంచగ
నెంచి మరింక పలుకరే మేలెంచి...

కొమ్మంచులపై పాడే కోయిల్లారా!
కొంచెము మీరలు మంగళం పలుకరే!

వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద కామెంట్‌లు లేవు:
లేబుళ్లు: , , , ,

8, ఏప్రిల్ 2013, సోమవారం

మయూరుని సూర్యశతకము, అర్థము -6


౫౧. ఆక్రాన్త్యా వాహ్యమానం పశుమివ హరిణావాహకోగ్ర్యో హరీణాం
భ్రామ్యన్తం పక్షపాతాజ్జగతి సమరుచిస్సర్వకర్మైకసాక్ష్యం
శత్రుం నేత్ర శ్రుతీనామవజయతి వయోజ్యేష్టభావే సమేపి
స్థామ్నాం ధామ్నాం నిధిర్యస్సభవ దఘనుదే నూతన స్స్తాదనూరుః ||
అవతారిక
ఈ శ్లోకమునందు కవి అనూరుఁడు గరుత్మంతుని జయించినట్లు చెప్పుచున్నాడు. ఆ చెప్పుటలో యిద్దరికి గల విలక్షణత్వమును శబ్దగతమగు శ్లేషచేత (అనగా శబ్దచ్ఛలము చేత) సాధించినాడు. ఇందుకర్త అనూరుడు, కర్మ గరుత్మంతుడు. గరుత్మంతునికి చక్కగా చెప్పు చలార్థము ప్రధానార్థము ప్రక్కనే వ్రాయబడును ఇందు ప్రథమా విభక్త్యర్థములు అనూరునివి.ద్వితీయా విభక్త్యర్థములు గరుత్మంతునివి.
అర్థము
హరీణాం= పెక్కుగుఱ్ఱముల యొక్క (సూర్యుని గుఱ్ఱములను), వాహకాగ్ర్యః = నడపించువాడు (అనూరుడు) హరిణా= విష్ణువు, నిత పశుమివ ఆక్రాన్త్యా= పశువుని ఆక్రమించినట్లు , వాహ్యమునం= వాహనముగా చేయబడిన (గరుత్మంతుని) మరియు , జగతి= లోకమందు సమరుచిః = సమానమగు కాంతి కలవాడు అనగా లోకమంతటను సమానముగా కాంతిని ప్రసరింపజేయువాడని అర్థము. సమానమయిన ఆదరము కలవాడు అని ధ్వని అట్టి అనూరుడు, పక్షపాతాత్ భ్రామ్యంతం = రెక్కలు విదల్చుచు (పక్షపాతముతో )తిరుగుచున్న(గరుత్మంతుని) పక్షపాతమనగా ఒకరి యందు వైరము ఒకరియందు అనురాగము అని ధ్వని (అట్టి గరుత్మంతుని,) పక్వకర్మైకసాక్షీ= సర్వకర్మములకు సాక్షి యగు అనూరుడు, వయోజ్యేష్ఠభావే= వయస్సుని తనయినటువంటి పెద్దతనము సమేపి= సమానమయినదయినను నేత్రశ్రుతీనాం= సర్పములకు శత్రుం= శత్రువగు (గరుత్మంతుని) అనూరుడు, గరుత్మంతునికి అన్న అందుచేత యితనికి వయోజ్యేష్టత్వమున్నది, ఇక వయశ్శబ్దమునకు పక్షులని అర్థముది. ఆ అర్థముచేత పయోజ్యేష్ఠుడనగా పక్షులలో శ్రేష్ఠుడగు గరుత్మంతుడు . ఈ విధముగా గరుత్మంతునికి అనూరునకు పయోజ్యేష్ఠత్వము సమానముగానే యున్నను అనూరుని విశేషముగొప్పది. ఎట్లన అనూరుడు కర్మసాక్షి. గరుత్మంతుడు నేత్రములకు శ్రుతులకు (చెవులకు) శత్రువుగా చెప్పబడినాడు. నేత్రశత్రువులనగా కన్నులే చెవులయిన సర్పములు. వాస్తవార్థము సర్పములకు శత్రువని ఛలార్థము కనులకు చెవులకు అనగా చూడని వినని వాడని సర్వకర్మలకు సాక్షియైనవాడు అనూరుడు మరియు, స్థేమ్నాం= విస్తారములయిన, ధామ్నాం= తేజస్సులకు నిధిః= నిధి అయిన వాఁడు, యః = యెవడో, సః = అట్టి, నూతనః = క్రొత్తగా ఉదయించుచున్న అనూరుః = అనూరుడు, భవదఘనుదే= మీ పాపములు, పోగొట్టుటకు స్తాత్= అగుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఈ పద్యములో విష్ణువాహనము అయిన గరుత్మంతునితో సూర్యుని సారథి అయిన అనూరుని పోల్చి అనూరుని శ్రేష్ఠత్వము నిరూపించడం జరిగింది. హరికి వాహనము గా గరుత్మంతుడుండగా హరి(సూర్యుడు) రథపు గుఱ్ఱములను నడిపించువాడని, గరుత్మంతుడు పక్షపాతము (రెక్కలు విదల్చుట) చూపగా అనూరుడు పక్షపాతము (ఒకచో వైరము, ఒకచో ప్రీతి) చూపకుండా సమానమయిన కాంతి ప్రసరించేలా రథము నడుపువాడని, గరుత్మంతుడు పక్షులకు పెద్ద అయినచో, గరుత్మంతుడనే పక్షికి అనూరుడు పెద్దసోదరుడని, నేత్రశ్రుతులు అనగా కన్నులే చెవులైన (చెవులులేని) పాములకు శత్రువు గా అనగా కన్నులకు , చెవులకు శత్రువుగా అనగా చూడని, వినని వాడుగా గరుత్మంతుడుండగా, సర్వకర్మలకు సాక్షి గా అనూరుడు ఉంటాడని అట్టి తేజోనిధి అయిన అనూరుడు మీ పాపములు పోగొట్టుగాక అని కవి పలుకుతున్నారు.
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
౫౨. దత్తార్ఘై ర్ధూరనమ్రై ర్వియతి వినయతో వీక్షిత స్సిద్ధ సాధ్యై
స్సానాధ్యం సారథిర్వః సదశతరుచేస్సాతిరేకం కరోతు
అపీయప్రాతరేవ ప్రతతహిమ వయస్యన్దినీరిన్దుభాసో
యః కాష్ఠా దీపనో౭గ్రే జడితయివ భృశం సేవతే పృష్ఠతో౭ర్కం ||
అర్థము
యః= ఎవడు ప్రాతరేవ= ప్రాతఃకాలమందే, ప్రతతహిమవయః స్యందినీ = విస్తారమగు మంచు కురియుచున్న, ఇందు భాసః = చంద్రకాంతులను , అసీయ= బాగా పానము చేసి, జడితః ఇవ= చలికలిగిన వాని వలె , అగ్రే= యెదుట , కాష్ఠాదీపనః= దిక్కులను జ్వలింపచేయువాడై (చలికాచుకొనుటకు కట్టెలను మండించుచున్నవాడు అని ధ్వని), అర్కః = సూర్యుఁడు , పృష్ఠతః = వెనుకవైపుగా, సేవతే= సేవించుచున్నాడో, సః= అట్టి , వియంతి దూరనమ్రైః దత్తార్ఘైః  సిద్ధసాధ్యైః  వీక్షితః =ఆకసమున దూరముగా నమ్రులయి అర్ఘ్యము నిచ్చెడి సిద్ధసాధ్యలచేతచూడబడుచూ, వినమితః= నమస్కారము చేయబడు , దశసతరుచేః సారథిః = సూర్యుని సారధియగు అనూరుడు, వః = మీకు  , సానాధ్యం కరోతు= సనాథత్వమును కలిగించుగాక. అనగా మీకు రక్షకుడగు గాక అని అర్థము.
భావము (నాకు తెలిసి)
ప్రాతఃకాలమందే విస్తారమగు మంచు కురియు చంద్రకాంతులను తాగినందు వలన చలికలిగినట్టుగా దిక్కులను వేడి చేసి చలికాచుకుంటున్నట్టున్నవాడై, దూరంగా అర్ఘ్యములిచ్చు సాధువులచే చూడబడుచున్నవాడైన సూర్యుని సారథి అనూరుడు మిమ్ములను అనాథలుగా కాకుండ చూడుగాక, అంటే సనాథత్వమును కలిగించుగాక.
***************************************
౫౩.ముఞ్చన్ రశ్మీన్దినాదౌ దినగమసమయే సంహరశ్చస్వతన్త్ర
స్తోత్ర ప్రభ్యాతవీర్యో౭విరతహరి పదాక్రాన్తి బద్ధాభియోగః
కాలోత్కర్షాల్లఘుత్వం ప్రసభ మధిపతౌయోజయన్యోద్విజానాం
సేవాప్రీతేన పూష్ణాత్మసమయివకృతస్త్రాయతాం సోరుణోవః||
అర్థము
దినాదౌ = ఉదయకాలమున, రశ్మీన్= కిరణములను ,ముఞ్చన్= ప్రసరింపజేయుచున్నవాడై , దినగమసమయే= సాయంకాలమున , సంహరంశ్చ= ఉపసంహరింపజేయుచున్నవాడై , స్వతంత్రః = స్వతంత్రుడై , స్తోత్ర ప్రఖ్యాత వీర్యః = సంధ్యావందన సమయమందు, స్తుతి మంత్రములచేత ప్రఖ్యాపింపబడిన మహిమ గలవాడై, అవిరత హరిపదాక్రాంతి బద్ధాభియోగః =  గుఱ్ఱములను తోలుటయందు పట్టుగలవాడై, కాలోత్కర్షాత్= కాలము యొక్క ఉత్కర్షము వల్లన (కాలక్రమమున) , ద్విజానాం అధిపతౌ = చంద్రుని యందు , ప్రసభం = బలాత్కారముగా ,లఘుత్వం = కొద్దితనమును,యోజయన్= కూర్చుచున్న వాడైః , యః = ఎవడు సేవాప్రీతేన= సేవచేతను సంతోషించిన, పూష్ణాః= సూర్యుని నతస్వసము ఇవ= తనతో సమానునిగా కృతః = చేయబడెనో, సః = అట్టి , అరుణః= అరుణుడు, వః = మిమ్ము, త్రాయతాం = రక్షించుగాక.
ఈ శ్లోకమునందు సూర్యునకు అనూరునకు సమానమగు ధర్మములు చెప్పబడినవి. మూడవ అర్థము ఒకటి కూడా ఉన్నది.
తోత్ర  ప్రఖ్యాత వీర్యః = గుఱ్ఱముల త్రోలు కొరడా చేతను ప్రఖ్యాతి కలవాడు ద్విజాధిపతి యందు లఘుత్వమును కూర్చినవాడు అనగా ద్విజశబ్దమునకు, పక్షులర్థము . వానికి అధిపతి యనగా గరుత్మంతుడు , వానిని వాహనముగాజేసి తక్కువ చేసినవాడు హరి పదాక్రాంతి యందు పట్టుదల గలవాడు. ఇత్యాది విశేషణములచేత అర్జునునకు సారధ్యము జేయు కృష్ణుడు కూడ ధ్వనించుచున్నాడు. ఈ కృష్ణుడే సూర్యమండలాంతరవర్తి అగుటచేత కృష్ణభగవానునికి, సూర్యభగవానునికి అభేదస్థితి గలిగి అట్టి సూర్యుడు అనూరుని తనతో సమానముగ చేసెనని తాత్పర్యము.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఉదయకాలమున కిరణాలను ప్రయోగించి, సాయంసమయమున ఉపసంహరించుచున్న స్వతంత్రుడైన, సంధ్యావందనాదులందు స్తుతింపబడుచున్న, చంద్రుని అల్పునిగా జేయుచున్న సూర్యునితో సమానునిగ జేయబడ్డ అనూరుడు మిమ్ముల రక్షించుగాక.
మూడవ అర్థము పైన చెప్పబడియున్నది.
ఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽ
౫౪. శాతశ్శ్యామా లతాయాః పరశురివ తమోఽరణ్యవహ్నేరివార్చిః
ప్రాచ్యే వాగ్రే గ్రహీతుం  గ్రహకుముదవనం ప్రాగు దస్తాగ్రహస్తః
ఐక్యంభిన్దన్ద్యుభూమ్యోః అవధిరివ విధాతేవ విశ్వప్రబోధం
వాహానాం వోవినేతా వ్యవనయతు విపన్నామ ధామాధిపస్య
అర్థము
శ్యామాలతాయాః = రాత్రియనెడు లతకు, శాతః= వాడియయిన, పరశుః ఇవ= గండ్రగొడ్డలి వలెనున్నట్టియు , తమోరణ్యవహ్నేః = చీకటి యనెడు అరణ్యమందలి దావాగ్ని యొక్క , అర్చి ఇవ= వెలుగువలెనే  నున్నట్టియు , అగ్రే= యెదుట (నున్న), గ్రహకుముదవనం= గ్రహములనెడు కలువతోటను , గ్రహీతుః= పట్టుకొనుటకు , ప్రాచ్యా= తూర్పుదిక్కుచేత , ప్రాగుదస్తాగ్రహస్తః ఇవ= ముందునకు చాచిన ముంజేయివలె నున్నట్టియు, ద్యుభూమ్యౌః= భూమ్యాకాశముల యొక్క , ఐక్యం = ఏకమగుటను లేక కలసిపోవుటను, ఛిందన్= ఛేదించుచున్న, అవధిః ఏవ= సరిహద్దు వలెనున్నట్టియు, విశ్వప్రబోధం= లోకములకు మేలుకొలుపును, విధాతా ఇవ= కలుగ జేయుచున్నట్లున్నట్టియునగు, ధామాధిపస్య= సూర్యునియొక్క , వాహనాం వినేతౌ = గుఱ్ఱములు తోలు అనూరుడు, వః = మీయొక్క,విపన్నామ ఆసిదయొక్క పేరును (ఆపదను అన్నమాట) , వ్యపనయతు= పోగొట్టుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
చీకటి లతను ఖండించే గండ్రగొడ్డలిగా, చీకటి వనాన్ని దహించే దావాగ్ని వెలుగుగా, గ్రహములనబడు కలువలను అందుకొనేట్టుగా చేయి వంటి కిరణాలను చాచినట్టున్న, భూమ్యాకాశాల ఏకత్వాన్ని ఛేదించే సరిహద్దై, లోకములను మేలుకొలుపు సూర్యుని గుఱ్ఱములు తోలు అనూరుడు మీ ఆపదలను పోగొట్టుగాక.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
౫౫. పౌరస్త్యస్తోయదర్తోః పవనయివ పతత్పావకస్యేవధూమో
విశ్వస్యేవాది సర్గః  ప్రణవయివ పరం పావనోవేదరాశేః
సంధ్యానృత్యోత్సవేచ్ఛోరివ మదనరిపోః నన్దినాన్దీనినాద
స్సౌరస్యాగ్రే సుఖం వోవితరతు వినతానన్దనః స్యన్దనో వః ||
అర్థము
తోయదర్తోః = వర్షఋతువునకు , పౌరస్త్యః = ముందు బుట్టిన పవనః యివ= వాయువు వలెనున్నట్టియు, పతన్= పడుచున్న , పావకస్య ధూమః యివ= నిప్పుపొగవలె నున్నట్టియు, విశ్వస్య ఆదిసర్గః ఇవ= లోకపు మొదటి సృష్టివలెనున్నట్టియు , వరం = మరియు, వేదరాశేః = వేదసమూహముయొక్క (వేదరాశికి ముందున్న) , పావనః = పవిత్రమైన , ప్రణవః  ఇవ= ఓంకారమువలె నున్నట్టియు, మదనరిపోః = శివుడు సంధ్యానృత్యోత్సవేచ్చోః =సంధ్యానృత్యము చేయగోరియు , కడగా (యిచటనున్న షష్ఠీ విభక్తికి సతి సప్తతి అర్థము చెప్పవలెను.) , నందీనాందీనినాదః ఇవ= నందికేశ్వరుడు చేయు ప్రస్తావధ్వనివలెనున్నట్టియు, సౌరస్యస్యన్దనస్య అగ్రే = సూర్యుని రథమునకు ముందున్న, వినతానందనః = అనూరుడు, వః = మీకు, సుఖం= సుఖమును , వితరతు= ఇచ్చుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఇందులో కవి గొప్పవాటి ముందు కనిపించే అన్నింటితో అనూరుడిని పోల్చి చెపుతున్నాడు.
వర్షమునకు ముందు వాయువు వలె, నిప్పు నకు ముందు వచ్చు పొగవలె, లోకపు మొదటి సృష్టివలె, వేదరాశికి ముందున్న ప్రణవము వలె, శివుడు సంధ్యానృత్యము చేయుటకు ముందు నందీశుని ప్రస్తావధ్వని వలె సూర్యుని రథమునకు ముందున్న వినతానందనుడు (అనూరుడు) మీకు సుఖమునిచ్చుగాక.
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
౫౬. పర్యాప్తం తప్తచామీకరకనక తటేశ్లిష్టశీతేతరాంశా
వాసీదత్స్యన్దనాశ్వానుకృతిమరకతే పద్మరాగాయమాణః
యస్సోత్కర్షాం విభూషాం కురుతయివకులక్ష్మాభృదీశస్యమేరో
రేనాంస్యహ్నాయ దూరం గమయతు సగురుః కాద్రవేయద్విషోవః ||
అర్థము
యః = ఎవడు (అనూరుడు) , ఆసీదత్స్యందనాశ్వానుకృతిమరకతే = సూర్యుని గుఱ్ఱములు సమీపించుటచేత అది ప్రతిబింబించి మరకత మణి ఖచితము వలెనున్న , తప్తచామీకరకనకతటే = బంగారపు చరియల మాటున, పద్మ రాగాయమాణః = పద్మరాగమణివలె నయిన వాడై, శ్లిష్ఠశీతే తరాంశోః = సూర్యునితో చేరిక కలిగిన , కులక్ష్మీభ్య దీశస్యమేరోః = కులపర్వతములకు ప్రభువయిన మేరు పర్వతమునకు, పర్యాప్తం = చాలినంతగా , ఉత్కర్షాం  విభూషాం= యెక్కువ అలంకారమును కురుతే ఇవ= చేయుచున్నట్లున్న, సః =అట్టికాద్రవేయద్విషః గురుః = గరుత్మంతుని అన్నయగు అనూరుడు వః = మీయొక్క ఏనాంసి= పాపములను , అహ్నియ= శీఘ్రముగా దూరంగమయతు = దూరముచేయుగాక.
ఇందు కులక్ష్మాభృదీశస్య= అనునది ప్రధానార్థము సప్తకుల పర్వతముల ప్రభుడని కులము చేత రాజాధిరాజని ప్రతీయమానార్థము, రాజాధిరాజు రత్నములు పొదిగిన భూషణములు ధరించును. ఇందు " కటక" అను పదమునకు ప్రధానార్థము చరియప్రతీయమానము వలయము(కంకణము) సూర్యాశ్వములు సువర్ణవలయము నందు మరకతమణులు చుట్టుగా పొదగబడిఎఱ్ఱని అనూరుడు మధ్యపొదిగిన పద్మరాగమయినాడు.
భావము (నాకు తెలిసి)
సూర్యుని కాంతి పడిన మేరుపర్వతం అంటే కులపర్వతములకు ప్రభువయిన మేరువుకు ప్రత్యేక అలంకారము చేయుచున్నట్లుగా సూర్యుని గుఱ్ఱముల పచ్చని కాంతి వలయమునకు మధ్యలో ఎఱ్ఱని అనూరుడు పొదగబడినట్టుగా కనిపించుచున్నాడు , అట్టి అనూరుడు మీ పాపములను దూరముచేయుగాక.
_________________________________________
౫౭. నీత్వాశ్వాన్సప్త కక్షా ఇవ నియమవశం వేత్ర కల్పప్రతోద
స్తూర్ణం ధ్వాన్తస్వరాశాదితరజన ఇవోత్సారితే దూరభాజి
పూర్వంప్రష్ఠోరథస్య క్షితి భృవదధిపతీన్దర్శయంస్త్రాయతాం వ
స్త్రైలోక్యాస్థానదానోద్యతదివసపతేః  ప్రాక్ప్రతీహారపాలః ||
అర్థము
 వేత్రకల్పప్రతోదః = దండము (బెత్తము) వంటి కొరడా కలవాడును (కలవాడై) , సప్త అశ్వాన్= ఏడు గుఱ్ఱములను, సప్తకక్ష్యా ఇవ = ఏడు కక్ష్యలవలె (రాజప్రాసాదములందు వరుసగా ఒక్కొక్కద్వారమును దాటిన తరువాతనుండు ఒక్కొక్క భాగము కక్ష్య అనబడును.) నియమవశం నీత్వా= తన అదుపునకు తీసుకొని ధ్వాన్తస్యరాశౌ= చీకట్లగుంపు ఇతరజనే ఇవ = ఇతరజనము వలె , ఉత్సారితే = నెట్టబడి, తూర్ణం = శీఘ్రముగా, దూరభాజి= దూరమునకు పోగా, రథస్య=  రథమునకు ప్రష్ఠః = ముందునడచువాడై పూర్వం = ముందుగా , క్షితి భృదధిసతీన్= పర్వతరాజములను (భూపాలురను), దర్శయన్= చూపుచున్న (చూపువాడై) త్రైలోక్యాస్థాన దానోద్యదివసపతేః =  త్రైలోక్యరాజ్యదానమునకు ఉద్యమింఛిన సూర్యుని యొక్క , ప్రాక్ప్రతీహారపాలః = తూర్పు అనుద్వారమును పాలించు (ముఖ్య ద్వారపాలకుడు, ద్వారపాలకముఖ్యుడు) అయిన, అనూరుడు, వః = మిమ్ము , త్రాయతాత్= రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
దండముతో ఏడు గుఱ్ఱములను శాసించుచూ, ఇతరజనులవలె అడ్డున్న చీకటిగుంపులను దూరముగా నెట్టుచున్న, ఏడు గుఱ్ఱములనబడే కక్ష్యలను దాటుచున్న, పర్వత రాజులకు (రాజులకు ) దారిచూపు తూర్పు ద్వార పాలకుడయిన అనూరుడు మిమ్ము రక్షించుగాక.
///////////////////////////////////////////////////
౫౮.పాశానాం శాన్తపాలాదరుణవరుణతోమాగ్రహీః ప్రగ్రహార్థం
తృష్ణాం కృష్ణస్య చక్రే జహిహి నహిరథోయాతి మేనైక చక్రః
యోక్తుం యుగ్యం కిముచ్చైశ్రవసమభిలషస్యష్టమం వృత్రశత్రో
స్త్యక్తాన్యాపేక్ష విశ్వోపకృతిరితి రవిశ్శాస్తి యం సోవతాద్వః ||
అర్థము
అరుణ = అనూరుడా,అశన్తపాలాత్ వరుణతః = దిక్పాలకుడగు వరుణుని నుండి, ప్రగ్రహార్థం = పగ్గములకొరకు , పాశాన్= పాశములను , గృహిః = గ్రహింపకుము, యేన= ఏ కారణము చేత, ఏక చక్రః = ఒంటి చక్రము గల, రథః = రథము, నహియాతి= నడువదుకదా (అను కారణము చేత అని అధ్యాహారము) అని కృష్ణవ్య చక్రే = విష్ణువు యొక్క చక్రము నందు , తృష్ణాం = కోరికను, జహిహి= విడిచి పెట్టుము, వృత్రశత్రోః = దేవేంద్రుని యొక్క , ఉచ్చైశ్రవసం = ఉచ్చైశ్రవమను అశ్వమను, అష్టమం యుగ్యం = యెనిమిదవ గుఱ్ఱంగా , యోక్తుం= చేర్చుటకు , అభిలషసి కిమ్= కోరుచుంటివా ? , ఇతి= అని త్యక్త్యాన్యాపేక్ష, విశ్వోపకృతి = యితరుల అపేక్షను వీడి  విశ్వమునకు ఉపకారము చేయు, రవిః= సూర్యుడు, యం= ఎవనిని, శాస్తి = శాసించుచున్నాడో, సః = ఆ అనూరుడు , వః = మిమ్ము, అవతాత్= రక్షించుగాక.
(వరుణుని ఆయుధము పాశము, గుఱ్ఱపు పగ్గమునకు దానినడుగవలదని.)
భావము (నాకు తెలిసి)
అనూరుడా, వరుణుని ఆయుధమైన పాశమును గుఱ్ఱపు పగ్గములకొఱకై అడుగకుము, (ఒంటి చక్రపు రథము నడువదేమో అని) విష్ణువును చక్రము కొఱకు అడుగకుము. దేవేంద్రుని ఉచ్చైశ్రవమును ఎనిమిదవ గుఱ్ఱంగా చేసుకోవాలని కోరుకొనకుము. ఇతరులనుండి ఏమీ ఆశించక విశ్వమునకు ఉపకారము చేయు రవి చేత నీవు శాసింపబడుచున్నావు, అని కవి అనూరుని సంబోధించి, అట్టి అనూరుడు మిమ్ము రక్షించుగాక అంటున్నాడు.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

౫౯. వజ్రిఞ్జాతం వికాసీక్షణకమల వనంభాసి నాభాసి వహ్నే
 తాతం నత్వాశ్వపార్శ్వాన్నయయమ మహిషం రాక్షసా వీక్షితాః స్థ
సప్తీన్సించ ప్రచేతః పవనభజజవం విత్తసావేదితస్త్వం
వన్దేశర్వేతి జల్పన్ప్రతిదిశమధిపాన్పాతు పూష్ణోగ్రణీర్వః ||
అర్థము
వజ్రిన్ = ఇంద్రుడా, ఈక్షణకమలవనం = నీ నేత్రములనెడి తామరపూలతోట (ఇంద్రుని శరీరమంతయును కన్నులని పురాణగాధ) , వికాసిజాతం= నికాసము కలదయినది, వహ్నో= (నీవు) ప్రకాశింపకున్నావు, యమ= యముడాతాతం= నీతండ్రి యగు సూర్యుని నత్వా= నమస్కరించి మహిషం =  నీ వాహనమగు దున్నను , అశ్వపార్శ్వం = గుఱ్ఱముల పార్శ్వమునుండి నయ= తొలగింపుము, రాక్షసాః = ఓ రాక్షసులారా (నైరుతి రాక్షసుడు కనుక ఆ దిక్కుననున్న రాక్షసులను సంబోధించుట ) మీరు , వీక్షితాస్థ =  చూడబడుచున్నారు , ప్రచేతః = ఓ వరుణుడా, సప్తీన్= గుఱ్ఱములను  సించ= తడుపుము, పవన = ఓ వాయుదేవా జనం = వేగమును , భజ= పొందుము, విత్తపాల= ఓ కుబేరుడా, త్వం= నీవు,  ఆవేదితః= (సూర్యునకు) తెలుపబడితివి , శర్వ= ఓ శంకరా, (నిన్ను) , వందే = నమస్కరించుచున్నాను, (శంకరుడు ఒక దిక్కుకు పాలకుడయినను , అతడు సర్వస్వరూపుడను  శాస్త్రము చేత నమస్కారము, ఇతి= అని ప్రతిదిశం = ప్రతిదిక్కునందును, అధిపాన్ = ఆయా దిక్కుల అధిపులను (అధిపులతో జల్పన్ = మాటలాడుచున్న , పూష్ణః అగ్రణీం = సూర్యుని ముందు నడచు అనూరుడు, వః = మిమ్ము, పాతు = రక్షించుగాక.
విశేషము = " ఆదిత్యం చ శివం విద్యాత్ శివమాదిత్యరూపిణం
                ఉభయోరంతరం నాస్తి ఆదిత్య స్య శివస్వచ ||"
సూర్యుని శివునిగా తెలియవలెను, శివుని సూర్యరూపుని గా తెలియవలెను. శివునకు సూర్యునకు భేదము లేదు.
భావము (నాకు తెలిసి)
సూర్యుడు అష్టదిక్పాలతో సేవలు పొందగలడని, వారు సూర్యుని నుండి లాభపడగలరని కవి నిరూపించుచున్నాడు. ఇంద్రుడా, నీ వేయి కన్నుల తామరతోట సూర్యుని రాకతో వికసిస్తుంది, యముడా, నీ తండ్రి సూర్యునినమస్కరించి అతని గుఱ్ఱములకు నీ వాహనమగు దున్నను అడ్డుగా నిలుపక తొలగించుము, రాక్షసులారా , (నైఋతి అనుచరులు) మీరు చూడబడుతున్నారు, వరుణుడా , గుఱ్ఱములను నీ జలధారలతో తడుపుము, వాయుదేవుడా , సూర్యునితో వేగమును పొందుము, కుబేరుడా, నీవు చూడబడుతున్నావు, శంకరా, నీకు నమస్కారము.
ఇట్లు ఆయాదిక్పాలకులతో సంపర్కంగలిగిన  సూర్యునికి ముందు నడచు అనూరుడు మీకు శుభములనిచ్చుగాక.
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
౬౦. నోమూర్చాచ్ఛిన్నవాఞ్ఛశ్శ్రమవివశవపుర్నైవ నాప్యాస్యశోషీ
పాన్ధపాథ్యేతరాణిక్షపయతు భవతాం భాస్వతోగ్రేసరః వః
యస్సంశ్రిత్య త్రిలోకీమటతి పటుతరైస్తాపమానో మయూఖై
రారాదారామ లేఖామివ హరితమణి శ్యామలామశ్వపఙ్క్తిం||
 అర్థము
యః = ఎవడు హరితమణిశ్యామలాం = మరకతమణి వంటి రంగు కలిగిన , అర్వపంక్తిం = గుఱ్ఱముల పంక్తిని , సంశ్రిత్య= ఆశ్రయించి పటుతరైః = తీక్ష్ణములయిన , మయూఖైః = సూర్యకిరణములచేత, తాప్యమానః = తపింపచేయబడుచున్న వాడై , ఆరాదారామరేఖాం ఇవ = దగ్గరనున్న తోటను, తిరిగినట్లు త్రిలోకీం = ముల్లోకములను  అటతి = తిరుగుచున్నాడో (అట్లు తిరుగుచున్నాను) మూర్చాచ్ఛిన్న వాంఛః నో= మూర్ఛచేత కోరికలు (చేష్టలు) తెగినవాడు కాడో , శ్రమవివశవపుః నైవ = బడలిక చేత వశము దప్పినవాడు కానేకాడో , నాపి ఆస్యశోషి = ముఖమెండినవాడు కూడ కాకున్న వాడో, సః = అట్టి , పాన్ధః= పాంధుడగు (ఎప్పుడును సంచరించువాడు) , భాస్వతః అగ్రేసరః = సూర్యునకు ముందు నడచు అనూరుడు, అవతాం = మీకు, పథ్యేతరాణి = అహితములను , క్షపయతు = పోగొట్టుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఎవడైతే మరకతమణి వర్ణపు గుఱ్ఱములనాశ్రయించి తీక్ష్ణ కిరణములతో తపింపజేయబడుతూ, మూర్ఛ, బడలిక తెలియనట్టు దగ్గరలో నున్న తోటను చుట్టివచ్చినట్లు ముల్లోకములను తిరుగుచున్నాదో అట్టి నిరంతర సంచారి యైన సూర్యునికి ముందు నడచు అనూరుడు మీకు కీడులను తొలగించుగాక.
{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{{
వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద
లేబుళ్లు: ,

22, మార్చి 2013, శుక్రవారం

మయూరుని సూర్యశతకము, అర్థము-౫

౪౧. మూర్ధ్న్యద్రేర్ధాతురాగస్తరుషు కిసలయోవిద్రుమౌఘస్సముద్రే
దిఙ్మాతఙ్గోత్తమాఙ్గేష్వభినవనిహితస్సాన్ద్రసిన్ధూరరేణుః
సీమ్నివ్యోమ్నశ్చహెమ్నస్సురశిఖరిభువోజాయతే యః ప్రకాశః
శోణీమ్నాసౌ ఖరాంశోరుషసి దిశతు వశ్శర్మశోభైకదేశః||
అర్థము
యః= ఏది, శోణిమ్నా= యెరుపుచేత, అద్రేఃమూర్ధ్ని=కొండశిఖరమున, ధాతురాగః= గైరికాది ధాతువుల యెఱుపై , తరుషు= వృక్షములయందు , కిసలయః= యెఱ్ఱని చివురాకై , సముద్రే= సముద్రమునందు , విద్రుమౌఘః= పగడముల సమూహమై, దాఙ్మాతఙ్గోత్తమాంగేషు= దిగ్గజముల కుంభస్థలములయందు, అభినవనిహితః= క్రొత్తగానుంచబడిన , సాంద్రసిందూరరేణుం= దట్టపు సిందూరపరాగమై ,వ్యోమ్నః సీమ్ని= ఆకసపుటంచున, సురశిఖరి భువః హోమ్నః ప్రకాశః= మేరు పర్వతమున బుట్టిన బంగారుకాంతియై, జాయతే= ఉదయించుచున్నదో, అసౌ = అట్టి ఈ , ఉషసిశోభైకదేశః= ప్రాతఃకాలమున శోభకు ముఖ్యస్థానమగు , ఖరాంశోః ప్రకాశః= సూర్యుని ప్రకాశము , వః= మీకు, శర్మ= సుఖమును , దిశతు= యిచ్చుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఉదయారుణకాంతులతో ప్రకాశించే సూర్యుడే కొండశిఖరములందు గైరికాది ధాతువుల యెఱుపై,  వృక్షముల చివురాకై, సముద్రము నందు పగడముల సమూహమై, దిగ్గజముల కుంభస్థలములయందుంచబడిన సిందూర పరాగమై, మేరుపర్వతపు బంగరు కాంతియై, ప్రాతఃకాలపు ప్రకృతికే సౌందర్యమై అలరారుచున్నది. ఇట్టి సూర్యప్రకాశము మీకు సుఖమునొసగు గాక.
**************************************************
౪౨. అస్తాద్రీశోత్తమాఙ్గేశ్రితశశినితమః కాలకూటేనిపీతే
యాతి వ్యక్తిం పురస్తాదరుణకిసలయే ప్రత్యుషః పారిజాతే
ఉద్యన్త్యా రక్త పీతామ్బరవిశదతరోద్వీక్షితాతీక్ష్ణభానో
ర్లక్ష్మీర్లక్ష్మీరివాస్తు స్ఫుటకమలపుటాపాశ్రయా శ్రేయసే వః 

అవతారిక
ఈ శ్లోకమున కవి సూర్యశోభను లక్ష్మీదేవితోపోల్చినాడు. సముద్రమునుంది ఉద్భవించిన చంద్రుని ముందుగా శివుడు తలదాల్చినాడు. ముందుగా బుట్టిన కాలకూటమును మ్రింగి రూపుమాపినాడు. తరువాత కల్పవృక్షము పుట్టినది. తరువాత లక్ష్మీదేవి బుట్టినది. ఆమెను విష్ణువు అనురాగముతో చూచినాడు. ఈ విశేషములను కొన్నిటిని రూపకాలంకారముతోను ఒక దానిని శ్లేషతోను ఒక దానిని సాధారణ ధర్మముతోను కవి సాధించినాడు.
అర్థము
అస్తాద్రీశోత్తమాంగే = అస్తమయపర్వతమనెడి శివుని యొక్క శిరస్సు, శ్రితశశిని= ఆశ్రయింపబడిన చంద్రుడు కలదగుచుండగా (అనగా శిరస్సును చంద్రుడాశ్రయింపగా అని భావము. సూర్యశోభపక్షమున చంద్రుడస్తమించుచుండగా అని) , తమఃకాలకూటే= అంధకారమనెడి కాలకూటవిషము, నిపీతే = త్రాగబడగా (అంధకారము నశింపగా) అరుణకిసలయే=  యెఱ్ఱని చివురాకులు కల (సూర్యపక్షమున అరుణుడనెడి చివురాకుకల అని భావము) ఈ "అరుణ" పదము రెండు విధములుగా ఉపయోగించినది) , ప్రత్యుషః  పారిజాతే= ఉషః కాలమనెది కల్పవృక్షము , పురస్తాత్ వ్యక్తింయాతే= యెదుట గౌరవమగుచుండగా , ఉద్యంతి= ఉదయించి పైకి వచ్చుచున్నదయి, ఆ రక్త పీతాంబర విశదతరోద్వీక్షితా= అంతటను యెఱుపు రంగు పసుపురంగు కలిగిన ఆకాశము కలదయి  స్ఫుటముగా చూడబడుచున్నదయి (లక్ష్మి పక్షమున పరిపూర్ణాను రాగముగల పీతాంబరునిచేత (విష్ణువుచేత) విశదము గా చూడబడుచున్నదయి) మరియు స్ఫుటకమల పుటాపాశ్రయం= వికసించిన పద్మపుటము నాశ్రయించినదయి (యిది రెండర్థములకు సాధారణము) లక్ష్మీరివ= లక్ష్మీదేవి వలెనున్న, తీక్షభానోః లక్ష్మీః= సూర్యుని శోభ , వః= మీకు శ్రేయసే= శుభము కొఱకు , అస్తు = అగుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఇక్కడ కవి సూర్యోదయ సమయాన్ని, క్షీరసాగరమథన సందర్భంలో లబ్ధి తో అద్భుతమైన పోలిక తెస్తున్నాడు.
క్షీరసాగర మథనము జరిగినపుడు  హాలాహలముఉద్భవించగా  దానిని శివుడు త్రాగుట, చంద్రుడు వెలువడుట, అరుణాంకురాలతో చివురించిన కల్పవృక్షము వెలువడుట, నీటినుండి పద్మము వచ్చినట్టుగా లక్ష్మీదేవి వెలువడగా విష్ణువు సానురాగంగా చూచుటను  సూర్యోదయసందర్భంలో వరుసగా- చుట్టూ ఆవరించిన చీకటిని హరించుట, చంద్రుడు పడమటి శిఖరము చేరుట (పడమటి శిఖరమనగా నిచ్చట చీకటి అను హాలాహలమును సేవించిన శివుడని, చందురుని స్థిర ఆవాసము శివుని శిరసుగాన పడమటి శిఖరమును శివునితో పోల్చుట,తూర్పున సూర్యోదయమైనపుడు చీకట్లు పడమట చేరాయన్నట్టు చెప్పటం జరిగింది.), యెఱ్ఱచివురులున్న కల్పవృక్షము యెఱ్ఱని కిరణాలు దాల్చిన బాలార్కుడు వెలువడుట, పసుపు ఎఱుపు రంగులు కల ఆకాశము లోని సూర్యుడు- పీతాంబరధరుడైన విష్ణువు లక్ష్మిని చూసినట్టుగా-వికసించిన పద్మము వైపు చూచుటతో పోల్చిన కవి అటువంటి శోభ మీకెల్లరకును శుభము కలిగించునని చెపుతున్నారు.
******************************************************
౪౩.నోదన్వాఞ్జన్మభూమిర్నతదుదరభువోబాన్ధవాః కౌస్తుభాద్యా
యశ్యాః పద్మం న పాణౌన చ నరకరి పూరః స్థలీ వాసవేశ్మ
తేజో రూపాపరైవ త్రిషుభువన తలేష్వాదధానా వ్యవస్థాం
సాశ్రీః శ్రేయాంసి దిశ్యాదశిశిరమహసోమణ్డలాగ్రోద్గతా వః||
అవతారిక
ఇంతకుముందు శ్లోకమున సూర్యకాంతి లక్ష్మీదేవి తో పోల్చబడినది. ఈ శ్లోకమున ఆమెకంటె సూర్యకాంతికి గల విలక్షణత్వమును చెప్పుచున్నాడు.
అర్థము
ఉదన్వాన్= సముద్రము , జన్మభూమి నః = పుట్టినచోటుకాదు, తదుదరభువః =  ఆ సముద్రగర్భమున పుట్టిన, కౌస్తుభాద్యాః = కౌస్తుభమణి మొదలయినవి , న బాంధవాః = బంధువులు కాదు,  మరియు , యస్యాః = సూర్యకాంతికి , పాణౌ= చేతిలో, పద్మంన= పద్మము లేదో? (మరియు) నరకరిపూరఃస్థలీ = విష్ణువు యొక్క వక్షస్థలము , వాసవేశ్శన= నివాసగృహముకాదో, సా= అట్టి తేజోరూపా =తేజోరూపమయినదియు , త్రిషు= భువనతలేషు వ్యవస్థాందధానా= మూడు ఆ లోకముల యందు నిలకడ చేసినదియు, లక్ష్మి చంచల= సూర్యతేజస్సు యందు నిలకడ కలది ఇదియే వైలక్షణ్యము) మరియు అశిశిరము ,హసః = సూర్యుని మండలాగ్రోద్గతా= మండలము నుండి వెలువడిన , పరైవశ్రీః = వేరొక శ్రీ (లక్ష్మి) , వః  = మీకు, శ్రేయాంసి = శ్రేయస్సులను , దిశ్యాత్ = ఇచ్చుగాక.
విశేషము
 శోభా సంపత్తి పద్మాసు లక్ష్మిః శ్రీరివదృశ్యతే= లక్ష్మీ శబ్దము శ్రీ శబ్దమును శోభను, సంపదను, లక్ష్మీదేవిని తెలుపును. కవి యింతకు ముందు శ్లోకమున ఈ శ్లోకమున రెండు శబ్దములను చక్కగా రెండర్థముల యందు ను చక్కగా పొందు పరిచినాడు.
భావము (నాకు తెలిసి)
లక్ష్మీ దేవి వలె సముద్రోద్భవము కాకపోయినా, కౌస్తుభము మొదలగునవి బంధువులు కాకపోయినా, చేతిలో పద్మము లేకపోయినా మూడు లోకములందు స్థిరముగా నిలిచి (లక్ష్మి వలె చంచల కాకుండా) సూర్యమండలమునుండి వెలువడు ఈ సూర్యకాంతి/ప్రకాశము అను లక్ష్మి (సంపద, శోభ అనే అర్థంలో) మీకు శ్రేయములనిచ్చుగాక అని చెపుతున్నారు.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
అశ్వవర్ణనము  

రక్షన్త్వక్షుణ్ణ హేమోపలపటలమలం లాఘవాదుత్పతన్తః
పాతఙ్గాః పఙ్గ్వవజ్ఞాజి తపవనజవా వాజినస్తే జగన్తి
యేషాం వీతాన్య చిహ్నోన్నయమపివహతాం మార్గమాఖ్యాతిమేరౌ
వుద్యన్నుద్ధామదీప్తిర్ద్యుమణిమణి శిలావేదికా జాతవేదాః ||
అర్థము
మేరౌ = మేరు పర్వతమందు , వహతాం = పరుగిడుచున్న, యేషాం= వేనికి, ఉద్యన్= పైకి ప్రసరించుచున్న, ద్యుమణి మణిశిలావేదికాజాతవేదాః = సూర్యకాంతమణుల వేదికయందున్న అగ్ని, వీతాన్యచిహ్నోన్నయమపి = దారిదప్పించుచిహ్నములు లేకపోయినను, మార్గం= దారిని, ఆఖ్యాతి = తెలుపుచున్నదో, తే = అట్టి , అక్షుణ్ణ హేమోపలపటలం = (తమగిట్టలచేత) నలుగని బంగారురాళ్ళను , అలంలాఘవాత్ = మిక్కిలి అలవోకగా, ఉత్పతన్తః = ఎగిరి దాటుచున్నవియును, పంగ్వవజ్జాజిత పవనజవాః = కుంటివాడు అని అవమానించి  వాయువును జయించిన వేగము కలదియునగు (వాయువునకు కాళ్ళు లేవు) , పాతంగాః వాజినః = సూర్యుని గుఱ్ఱములు, జగంతి= లోకములను, రక్షంతు = రక్షించుగాక, మేరువుపై సూర్యకాంతమణులున్నది సూర్యకిరణప్రాసారము చేత ఆ మణులు ప్రజ్వలించి అగ్ని వలె వాటి కాంతి పైకి ప్రసరించినది. అది సూర్యుని గుఱ్ఱములకు దారి చూపుచున్నట్లున్నదని యుత్ప్రేక్ష.
భావము (నాకు తెలిసి)
మేరుపర్వతముపై ఉండి సూర్యుని రథపు గుఱ్ఱముల కాలిగిట్టలచేత నలుగబడకుండా ఉన్న బంగారు రాళ్ళనుండి పైకి ప్రసరించుచున్న అగ్ని (దారిలో ఏ ఆటంకములు లేకపోయినా) దారిని చూపించుచుండగా అలవోకగా వాటిని దాటుతూ, కుంటివాడని అనూరుని అవమానించిన వాయువుకు అసలుకాళ్ళేలేవని , తమవేగమే ఎక్కువని చాటుతున్నట్టుగా సూర్యుని గుఱ్ఱములు ప్రయాణిస్తున్నాయి. అవి లోకాలను రక్షించగలవు.
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
౪౫. ఫ్లుష్టాః పృష్ఠేంశుపాతైరతి నికట తయా దత్త దాహాతిరేకై
రేకాహాక్రాన్త కృత్స్నత్రిదివ పథపృథుశ్వాసశోషాః శ్రమేణ
తీవ్రోదన్యాస్త్వరన్తామహిత విహితయే సప్తయస్సప్తసప్తే
రభ్యాశాకాశగఙ్గా జలసరళగళావన్నతాగ్రాసనాః వః||
అర్థము
అతినికటతయా= మిక్కిలి దగ్గర యగుట చేత , పృష్ఠే= వీపునందు, దత్తదాహాతిరేకైః = మిక్కిలి వేడిమిని కలిగించుచున్న , అంశుపాతైః= కిరణములు పడుట చేతను , ఫ్లుష్టాః= తాపము పొందినవియును, ఏకాహాక్రాన్తకృత్స్న త్రిదివపథ పృథుశ్యాసశోషాః = ఒక్క పగలుననే ఆకాసము నంతయు నాక్రమించుట చేత పెద్దనిటూరుపులుకలిగి శోషించినవియును , శ్రమేణ= శ్రమచేత, తీవ్రదన్యాః = యెక్కువదప్పిక గలవియును (అందుచేతనే అభ్యాశాకాశగంగాజలసరళ గళావాన్నతాగ్రాననాః = సమీపముననున్న గంగజలమునకై గళమును ముఖమును వంచినవియునగు, సప్తసప్తేః= సూర్యునియొక్క సప్తయః = గుఱ్ఱములు, వః = మీయొక్క , అహితవిహితయే = అనిష్టములు పోగొట్టుటకు , త్వరన్తామ్ = త్వరపడుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
సూర్యునికి అతి దగ్గరగా ఉండుటచేత మిక్కిలి వేడిమిని భరిస్తూ, పగటి కాలమాత్రమునందే ఆకాశమంతా ఆక్రమించిన శ్రమచేత అతి దాహమునుపొందినవై సమీపంలో ని ఆకాశగంగ జలమునకై ముఖమును వంచినట్టున్న సూర్యుని ఏడు గుఱ్ఱములు మీ అనిష్టములు పోగొట్టగలవు.
ఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽ
౪౬. మత్వాన్యాన్పార్శ్వతో౭శ్వాన్స్ఫటికతటదృషద్దృష్టదేహాద్రవన్తీ
వ్యస్తేహన్యస్తసన్ధ్యేయమితిమృదుపదాపద్మరాగోపలేషు
సాదృశ్యాదృశ్యమూర్తిర్మరకతకటకేక్లిష్టసుతాసుమేరోః
మూర్ధన్యావృత్తిలబ్దధృతగతిరవతు బ్రధ్నవాహావళిర్వః ||
అర్థము
సుమేరోమూర్ధని= మేరుపర్వతశిఖరమున, స్ఫటికతటదృషద్దృష్టదేహా=స్ఫటికపురాలయందు ప్రతిబింబించిన తమదేహమును చూచినదయ్యి, పార్శ్వతిః  అన్యాన్ మత్వా= తమ ప్రక్కల యందు వేరుగా నున్న గుఱ్ఱములని తలచి, ద్రవంతీ= పరుగెత్తుచున్నదియు(మరియు) , పద్మరాగోపలేషు = పద్మరాగమణి ప్రదేశములయందు (మరియు)  , వ్యస్తే అహని సన్ధ్యా ఇయం ఇతి = ప్రొద్దుగ్రుంకగా వచ్చిన సాయంకాలపు సంధ్య ఇది అని (పద్మరాగము యెఱ్ఱగా నుండుటచే సాయంసంధ్య అని గుఱ్ఱములు  భ్రమపడినవి) మృదుపదా=మెల్లగా అడుగులు వేయు చున్నవియు మరియు , మరకతకటతే= మరకత మణిప్రదేశమునందు, సాదృశ్యాదృశ్యమూర్తిః = సాదృశము చేత తన ఆకారము కనుపించనిదియు, (మరకత మణుల రంగు సూర్యుని గుఱ్ఱముల రంగు పచ్చనిదే , ఆ సామ్యము చేత వేరుగా పోల్చ శక్యము కాకున్నది , అందుచేతనే, క్లిష్టసూతా = సూర్యుని సారధి అగు అనూరుని కష్టపెట్టినదియు , ఆవృత్తి లబ్ధ ధృవగతిః = (సారధి ) మరల్చుటని కొంచెమాగినదియునగు , బ్రధ్నవాహావళీః = సూర్యుని గుఱ్ఱములసమూహము , వః = మిమ్ము , అవతారిక = రక్షించుగాక.
ఈ శ్లోకము సూర్యాశ్వముల యొక్క వేగగమనము, మందగమనము ఒక్కింత యగుట చెప్పబడినవి.
భావము (నాకుతెలిసి)
మేరుపర్వత స్ఫటికములందు ప్రతిబింబము గాంచి వేఱు గుఱ్ఱములని తలచి పోటీతో వేగంగా పరుగెడుతూ, పద్మరాగమణులున్నచోట యెఱ్ఱని కాంతులుగాంచి సంధ్యాసమయమని వేగం తగ్గిస్తూ, మరకత తటములందు ఒకే రంగు ప్రభావముతో  అనూరుని కష్టపెడుతున్న సూర్యుని గుఱ్ఱములు మిమ్ము రక్షించుగాక.
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
౪౭. హేలాలోలంవహన్తీ విషధరదమన స్యాగ్రజేనావకృష్టా
స్వర్వాహిన్యాస్సుదూరంజనిత జవజయాస్యన్దనస్యస్యదేన
నిర్వ్యాజన్తాయమానే హరితి మని నిజేస్ఫీత ఫేనాహిత శ్రీ
రశ్రేయాంస్యశ్వపన్క్తి కిశ్శమయతుయమునేన పరాతాపనీ వః ||
అవతారిక
కవి ఈ శ్లోకమున  సూర్యుని గుఱ్ఱముల పంక్తిని యమునానదితో పోల్చినాడు. ఈ రెండింటికిని విశేషణముల చేత ఔపమ్యమును సాధించిన పద్ధతి ప్రతిపదార్థమున తెల్లమగును.
అర్థము
అశ్వపంక్తి పక్షమున హేలాలోలం వహంతీ = విలాసముగా పరుగెత్తుచున్నదియు , యమున పక్షమున ప్రవహించుచున్నదియు, అశ్వపక్షమున - విషధరదమనస్య అగ్రజేన= సర్పముల నడచిన గరుత్మంతుని అన్నయగు అనూరుని చేత, యమున పక్షమున = కాళియ సర్పము నణచిన కృష్ణుని అన్నయగు బల రాముని చేత, సుదూరం = చాల దూరము, అవకృష్టా= లాగబడినదియును, అశ్వపక్షమున - స్యందనస్యస్యదేన= తాము లాగుచున్న రథపు వేగము చేత, యమున పక్షమున , ప్రవాహ వేగము చేత , స్వర్వాహిన్యాః జనిత జవజయో= ఆకాశగంగయొక్క వేగమును జయించినదియు , నిర్వ్యాజం= శుద్ధముగా, తాయమానే  హరితమని= వృద్ధి బొందుచున్న పచ్చదనమునందు (సూర్యుని గుఱ్ఱములు రంగు హరితమే యమున రంగు హరితమే) ,నిజస్ఫీత ఫేనాహితశ్రీః = తననురుగు చేత శోభ కలిగినదియు (గుఱ్ఱములు పరుగిడునప్పుడు నురుగులు గ్రక్కును, నదికి నురుగు ఉండును) పైన రెండింటికి గల సాధారణ ధర్మములు చెప్పబడినవి. ) అట్టి అశ్వపంక్తి అది. తాపనీ = సూర్యసంబంధమయినది, తపనుడనగా సూర్యుడు యమున సూర్యుని కూతురు కనుక తాపని = అపరా యమునేవ = యింకొక యమున వలె నున్న అశ్వపంక్తిః= గుఱ్ఱముల పంక్తి, వః = మీయొక్క అశ్రేయాంసి= దురితములను , శమయతు = శమింపజేయు గాక.
 భావము (నాకు తెలిసి)
విలాసంగా ప్రవహించే యమునా నదివలె గుఱ్ఱముల పరుగును పోలుస్తున్నకవి , సర్పగర్వమడచిన గరుత్మంతుని అన్నయగు అనూరుని చే లాగబడుటను కాళీయుని మదమడచిన కృష్ణుని అన్న బలరాముని చే లాగబడిన యమునతో పోలుస్తూ,  నది పచ్చదనమును, నురగలను గుఱ్ఱముల పచ్చదనముతో , పరుగులో గుఱ్ఱాల నోట వెలువడు నురగతోను, తాపని అనగా సూర్యుని కి సంబంధించిన గుఱ్ఱాలను, సూర్యపుత్రిక అయిన యముననూ కూడా పోల్చి చూపి అట్టి గుఱ్ఱములు మీ దురితములను తొలగించు గాక అని చెపుతున్నారు.
)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))
౪౮.మార్గో పాన్తే సుమేరోర్నువతి కృతనతౌనాకధామ్నాం నికాయే
వీక్ష్యవ్రీడానతానాం ప్రతి కుహరముఖం కిన్నరీణాం ముఖాని
సూతేసూయత్యపీషజ్జడగతి వహతాం కన్ధరాగ్రైర్పలదిబ్ధిన్ 
ర్వాహానాం వ్యన్యతాద్వస్సమమసమహారేర్హేషితం కల్మషాణి ||
 అర్థము
సుమేరోః= మేరు పర్వతము యొక్క మార్గో పాన్తే = మార్గపుసమీపమున, నాకధామ్నాం నికాయే =  దేవతల సమూహము , కృతనతౌ= నమస్కారము చేయుచూ , నుపతి = స్తోత్రము చేయుచుండగా, సూతే = రథసారథియగు అనూరుడు, అసూయత్యపి = కోపించుచున్నను , ప్రతికుహరముఖం = (మేరుపర్వతము యొక్క ) ప్రతి గుహాగ్రమందును, వ్రీడావతీనాం = సిగ్గుపడుచున్న, కిన్నరీణాం= కిన్నెరస్త్రీల యొక్క , ముఖాని = ముఖములను , వీక్ష్య= చూచి , పలద్భిః = వెనుకకు మరలుచున్న , కంధరాగ్రైః = మెడలచేత, ఈషజ్జడగతి = కొంచెము మందముగా , వహతాం= పరుగెత్తుచున్న అసమహారే= బేసిసంఖ్య గుఱ్ఱములు గల సూర్యుని యొక్క , వాహానాం = గుఱ్ఱములయొక్క, హోషితం= సకిలింపు , వః = మీయొక్క , కల్మషాణి= కల్మషములను, సమం = ఒకే కాలమున , వ్యన్యతాం= పోగొట్టుగాక.
భావము  (నాకు తెలిసి)
 మేరువు దేవతలకు వాసభూమి.సూర్యుడు ఉదయించునప్పుడు దేవతలు నమస్కరించి స్తుతించుచున్నారు. మేరుపర్వతగుహల మొదళ్ళలో కిన్నెరస్త్రీలున్నారు.వారి ముఖములు గుఱ్ఱపు ముఖములు. సూర్యుని గుఱ్ఱములు మగగుఱ్ఱములు. వాటిని చూచి స్త్రీ స్వభావము చేత కిన్నరీ ముఖములకు సిగ్గు కలిగినది. సూర్యుని గుఱ్ఱములు కిన్నరీ ముఖములు చూచి ఆసక్తికలిగి మెడలు వెనుకకు మరల్చి వేగమును తగ్గించినవి. సారధికి కోపము కలిగినది. అట్టి సూర్యుని గుఱ్ఱముల సకిలింతలు కల్మషధ్వంసము చేయుగాక.
-------------------------------------------------------------------
౪౯. ధున్వన్తో నీరదాళీర్నిజరుచి హరితాః పార్శ్వయోః పక్షతుల్యా

స్తాలూత్తానైః ఖలీనైః ఖచితముఖరుచశ్చ్యోతతాలోహితేన
ఉడ్డీయేవ వ్రజన్తోవియతి గతివశాదర్క వాహాః క్రియాసుః
క్షేమం హేమాద్రి హృద్యద్రుమశిఖరశిరః శ్రేణిశాఖాశుకా వః ||
అర్థము
 నిజరుచి హరితాః = తమకాంతి చేత పచ్చనయి , పార్శ్వయూః = యిరుప్రక్కల , పక్షతుల్యాః = రెక్కలతో సమానమయిన  , నీరదాళీః= మేఘపంక్తులను , ధున్వంతః = విదల్చుచున్నవియును మరియు , తాలూత్తానైః = దవడలపై వెల్లకిలబడిన , ఖలీనైః = కళ్ళెముల చేత , ఖచితముఖరుచః= కప్పబడిన ముఖకాంతి కలిగినవియు, లోహితేనయ్యాతతః = రక్తము స్రవించుచున్నవియు, జవీవశాత్= వేగము వలన , వియతి= ఆకాశమందు, ఉడ్డీయేవవ్రజంతః= యెగిరివెళ్ళుచున్నవోయనిపించు, హేమాద్రి హృద్యద్రువశిఖరశిరశ్శ్రేణిశాఖాశుకాః= మేరుపర్వతమనెడి అందమైన వృక్షముయొక్క శాఖలయందు చిలుకలయిన (చిలుకలవలెనున్న) , అర్కవాహాః=  సూర్యుని గుఱ్ఱములు , వః = మీకు, క్షేమం= క్షేమమును, క్రియానుః = చేయుగాక.
కవి ఈ శ్లోకమున సూర్యుని గుఱ్ఱములను చిలుకలతో పోల్చినాడు. సూర్యుని గుఱ్ఱములు పచ్చనివి.చిలుకలు పచ్చనివి , ఆకసమున పయనించు గుఱ్ఱముల పచ్చదనము చే ప్రక్కలనున్న మేఘములు పచ్చబడి  అది పచ్చని రెక్కలవలె నున్నవి. మేరు పర్వతశిఖరములు చెట్టుకొమ్మలవలె నున్నది. వాటిమీద పయనించు సూర్యాశ్వముల గమనము చిలుకల ఉడ్డీనం. అనగా పక్షుల గమన విశేషము. గుఱ్ఱముల నోటియందు కళ్ళెములుండుట చేత నోటి పచ్చదనము కప్పబడి వాటి ఒరిపిడి చేత రక్తము స్రవించి అవి చిలుక ముక్కువలె నున్నది. ఈ ఉపమాలంకారము  కడు రమ్యముగనున్నది.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
౫౦. ప్రాతః శైలాగ్రరఙ్గే రజని జవని కాపాయ సంలక్ష్యలక్ష్మీ
ర్విక్షీవ్యాపూర్వపుష్పాఞ్జలి ముడునికరం సూత్రధారాయమాణః
యామేష్వఙ్కేష్వివాహ్నః కృతరుచిషు చతుర్ష్వేవజాతప్రతిష్ఠా
మవ్యాత్ప్రస్తావయన్వోజగదటన మహానాటికాం సూర్యసూతః ||
అర్థము
ప్రాతఃశైలాగ్రరంగే = ఉదయపర్వతముయొక్క పై భాగమనెడి రంగస్థలమందు, రజని యవని కాపాయసంలక్ష్య లక్ష్మిః = రాత్రియనెడి తెరలాగుటచేత చక్కగా కనిపించుచున్న శోభ కలవాడును , ఉడు నికరం= నక్షత్రసమూహమనెడు, అపూర్వ పుష్పాఞ్జలిం = అపూర్వమైన పుష్పాంజలిని,  నిక్షీవ్య= చల్లి, సూత్రధారాయమాణః = సూత్రధారుని వలె నున్నటువంటివాడును, అంకేష్విద= అంకముల వలె , కృతరుచిషు = రుచి పుట్టించెడి , అహ్నః చతుర్ష్వేవ యామేషు = పగటి యొక్క నాలుగు జాములయందు , లబ్ధప్రతిష్ఠాం = ప్రతిష్ఠను పొందిన, జగదటనమహానాటికాం= జగత్ మహాప్రబోధము పొంది తిరుగుట అనెడి పెద్దనాటకమును (నాటకమునకు) , ప్రస్తావయన్ = నాందీ ప్రస్తావము చేయుచున్న, సూర్యసూతః = సూర్యుని సారథి , వః = మిమ్ము ,అవ్యాత్ = రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఇదియును ఒక రమ్యోపమానము, ఉదయపర్వతాగ్రము నాటక రంగస్థలము. చీకటి తెర తొలగినది, నక్షత్రములే పుష్పాంజలి, నాటకరంగమున సూత్రధారుడు మొదట పుష్పాంజలి చల్లును. పగటి నాలుగు జాములయందు నాలుగంకములు సూర్యుని సారథి అను సూత్రధారుడు, జగచ్చైతన్య మహానాటకమునకు  పై విధముగా నాందీ ప్రస్తావము చేసినాడు.
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++


వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద
లేబుళ్లు: ,

9, మార్చి 2013, శనివారం

మయూరుని సూర్యశతకము, అర్థము-౪

౩౧.మీలచ్చక్షుర్విజిహ్మశ్రుతి జడరసనం నిఘ్నితఘ్రాణవృత్తి
స్వవ్యాపారాక్షమత్వక్పరిముషితమనః శ్వాసమాత్రావశేషం
విస్రస్తాఙ్గంపతిత్వా స్వపదపహరతాదశ్రియంవోర్కజన్మా
కాలవ్యాళావలీఢం జగదగద ఇవోత్థాపయన్ ప్రాక్పృతాపః ||
అర్థము
కాలవ్యాళావలీఢం= కాలమను సర్పముచేత కాటువేయబడినదియు, పతిత్వా= పడి, న్వవత్= నిద్రించుచున్నదియు, మీలచ్చక్షుః = కనులు మూసినదియు, విజహ్మశ్రుతిః= వినికిడి లేని చెవులుకలదియు, జడరసనం=పలుకులేని నాల్కకలదియు, (వాసన చూచుట ఘ్రాణవృత్తి) స్వవ్యాపారాక్షమత్వక్= తన పని చేసుకొనలేని చర్మేంద్రియము కలదియు, పరిముషిత మనః= దొంగిలింపబడిన మనస్సు కలదియు, శ్వాసమాత్రావశేషం= శ్వాస మాత్రమే మిగిలియున్నదియు, విస్రస్తాంగం= అవయవములు జారిపోయినదియునయిన, జగత్= జగత్తును , అగద ఇవ= ఔషధము వలె, ఉత్థాపయన్= లేపుచున్న , అర్క జన్మాప్రాక్స్రతాపః= సూర్యుని వలన కలిగిన మొదటి వేడిమి, వః = మీయొక్క, అశ్రియం= దారిద్య్రమును , అపహరతాత్= అపహరించుగాక.
భావము (నాకుతెలిసి)
సూర్యోదయము నిస్త్రాణగా పడియున్న, నిద్రించుచున్న జగత్తును మేల్కొల్పునని కవి వివరించుచున్నాడు. కాలసర్పపుకాటుకు గురియైనట్టు నిద్రించే, కనులు, చెవులు, ముక్కు, నాలుక, చర్మము మొదలగు ఇంద్రియాలన్నీ ఉన్నప్పటికీ ఏదీ పనిచేయనట్టు కేవలం శ్వాస మాత్రమే మిగిలిన జారిన అవయవములుగల జగత్తును (అందులోని ప్రాణికోటిని) ఔషధము ఇచ్చి బాగుచేసినట్టు మేల్కొలుపు సూర్యకాంతి తొలికిరణాల వేడిమి మీ దారిద్ర్యాన్ని పోగొట్టుగాక.
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%

౩౨. నిశ్శేషంనైశమమ్భః ప్రసభమపనుదన్నశ్రులేశానుకారి
స్తోకస్తోకాపనీతారుణరుచిరచిరాదస్తదోషామపఙ్గః
దాతాదృష్టిం ప్రసన్నాం త్రిభువననయనస్యాశుయుష్మద్విరుద్ధం
వధ్యాద్బ్రధ్నస్య సిద్ధాఞ్జనవిధరపరః ప్రాక్తనో౭ర్చిః ప్రచారః ||
అవతారిక
సిద్ధమైన అంజనవిధికండ్ల నీరును పోగొట్టి, యెరుపును విరిచి, నేత్రదోషములను పోగొట్టి నిర్మలమయిన చూపునిచ్చును. కవి ఈ శ్లోకమున ఉదయసూర్యకిరణప్రసారము సిద్ధాంజనముతో (కాటుకతో) పోల్చుచున్నాడు.
అశ్రులేశానుకారి= కన్నీటి బిందువులననుకరించు (కన్నీటివలెనున్న) నైశం అంభః = మంచునీటిని,నిశ్శేషం=పూర్తిగా, అపనుదన్= పోగొట్టుచున్నదియు, స్తోకస్తోకాపనీతారుణరుచిః= కొద్దికొద్దిగా పోగొట్టబడిన యెరుపుకలదియు (సూర్యకిరణములవలనారుణునికాంతి కొద్దికొద్దిగా తొలగిపోవును.)అచిరాత్= శీఘ్రకాలములో ,అస్తదోషామపంగః= పోగొట్టబడిన దోషసంబంధము కలదియు, దోషములను పోగొట్టెనని ,అనగా నిర్మలమయిన దృష్టిం= చూపును, దాతా= ఇచ్చునదియునయిన , త్రిభువననయనస్యబ్రధ్నస్యప్రాక్తనః అర్చిః= ప్రచారః=ముల్లోకములకు నేత్రమయిన , సూర్యుని ఉదయకిరణప్రసారము , అపరః సిద్ధాంజన విధిరివ= మరియొక సిద్ధాంజన విధ్యాము వలె, యుష్మద్విరుద్ధం= మీకు ప్రతికూలమైన దానిని (అశుభమును) వధ్యాత్= నశింపజేయుగాక.
భావము
ఇక్కడ కవి సూర్యకాంతిని కాటుకతో పోలుస్తున్నాడు. కన్నీటి బిందువులను తుడుస్తూ, కంటికి కొత్త దృష్టిని ప్రసాదిస్తూ, కొద్దిగా ఎరుపు కలిగి అపాంగ దోషములను హరిస్తూ వెలుగుతున్న సూర్యబింబము మీ దృష్టిలోపాలను హరించుగాక.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽఽ
౩౩. భూత్వాజమ్భస్యభేత్తుః కకుభి పరిభవారమ్భభూ శ్శుభ్రభానో
ర్భిభ్రాణాబభ్రుభావం ప్రసభమభి నవామ్భోజజృమ్భాప్రగల్భా
భూషాభూయిష్టశోభా  త్రిభువనభవనస్యా స్య్వైభాకరీస్రా
గ్విభ్రాన్తిభ్రాజమానావిభవతు విభవోద్భూతయే సావిభావః ||
అర్థము
జంభస్యభేత్తుః = ఇంద్రుని యొక్క , కకుభి= దిక్కునందు , శుభ్రభానోః=చంద్రునకును, పరిభవారంభఃభూత్వా= పరాభవము పొందుటకు తొలిప్రదేశమయి, (సూర్యోదయమున చంద్రుడు కాంతిహీనుడగును, అదే చంద్రుని పరాభవము) , బభ్రుభావం బిభ్రాణాం= కపిలవర్ణమును భరించినదియు, ప్రసభం= హఠాత్తుగా, అభినవాంభోజజృంభాప్రగల్భా= క్రొత్త పద్మములను వికసింపజేయుటయందు నేర్పు కలదియు , అసనో = ఈ త్రిభువన భవనస్య= త్రిభువనములనెడి గృహమునకు, భూయిష్టశోభాభూషా= యెక్కువ శోభగల భూషణమయినదియు,  విభ్రాంతి భ్రాజమానా= విభ్రాంతి గొలుపునట్లు ప్రకాశించుచున్నదియు నగు , సా= ఆ, వైభాకరీయా= సూర్యుని సంబంధమగు విభాకాంతి , వః =మీకు, విభవోద్భూతయే= వైభవములు కలుగుట కొఱకు, విభవతు= సమర్థమగు గాక.
భావము (నాకుతెలిసి)
ఇంద్రుని దిక్కు(తూర్పు)నందలి చంద్రునకు పరాభవము జరిగే తొలి ప్రదేశమయి(సూర్యోదయమున చంద్రుడు కాంతిహీనుడగుట) , తామరలను వికసింపజేస్తూ, త్రిభువన గృహసముదాయమునకు ఆభరణంగా భాసిల్లే సూర్యకాంతి వైభవములను మీకు కలిగించుట లో సమర్థమగుగాక.
(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
౩౪.సంసక్తం సిక్తమూలాదభినవ భువనోద్యాన కౌతూహలినా
యామిన్యాకన్యయేవామృత కరకలశావర్జితేనామతేన
అర్కాలోకః క్రియాద్వోముదముదయశిరశ్చక్రవాళాలవాలా
దుద్యన్బాలప్రవాళ ప్రతిమరుచిరహః పాదపప్రాక్పరోహః ||
అర్థము
అభినవ భువనోద్యాన కౌతూహలిన్యా= (సూర్యోదయము చేత) క్రొత్తప్రపంచమనెడి ఉద్యానవనమందు కుతూహలము కల, కన్యయేవ= కన్యకవలెనున్న, యామిన్యా= రాత్రిచేత, అమృత కరకలశావర్జితేన= చంద్రుడను కలశమునుండి పంపబడిన, అమృతేన= ఉదకముచేత, సంసక్తం ఎడతెఱిపి లేక , సిక్త మూలాత్= తడుపబడిన మూలము కలిగిన,  ఉదయశిరశ్చక్ర వాళాలవాలాత్= ఉదయ పర్వతము యొక్క శిఖరములమండలమనెడు పాదు నుండి ఉద్యన్= లేచుచున్నదియు, బాలప్రవాలప్రతిమరుచిః= లేత చిగురువలె  ఎఱ్ఱని కాంతి కలిగినదియునగు, అహఃపాదపప్రాక్పరోహః= పగలనెడి వృక్షమునకు మొదటి మొలక అయిన, అర్కాలోకః = సూర్యలోకము (కిరణప్రసారము), వః = మీకు, ముదం = సంతోషమును, క్రియాత్= చేయుగాక.
భావము(నాకు తెలిసి)
క్రొత్తప్రపంచమనెడి ఉద్యానవనంలో రాత్రికన్యక చంద్రరసమును (వెన్నెలనీటిని) విరామమెరుగక తడుపబడిన మూలాలనుంచి ఉదయపర్వతపు పాదులో ఎఱ్ఱని చిగుళ్ళతో కూడిన పగలనెడి వృక్షమునకు మొలక లాగా ఉన్న సూర్యలోకము మీకు సంతోషమును కలిగించు గాక.
****************************************
౩౫. భిన్నం భాసారుణస్య క్వచిదభినయా విద్రుమాణాం త్విషేవ
త్వఙ్గన్నక్షత్ర రత్నద్యుతి నికరకరాళాన్తరాళం క్వచిచ్చ
నాన్తర్నిశ్శేష కృష్ణశ్రియ ముదధిమివ ధ్వాన్తరాశిం పిబన్ స్తా
దౌర్యః పూర్వోప్యపూర్వోగ్నిరివ భవదఘప్లుష్టయేవార్కభాసః ||
అర్థము
క్వచిత్= ఒకచోట, అభినవయావిద్రుమాణాంత్విషేవ= క్రొత్త పగడములకాంతివలెనున్న, అరుణ స్వభాసా= అరుణుని కాంతితో, భిన్నం= కూడుకొన్నదియు, క్వచిత్= ఒకచోట, త్వంగన్నక్షత్రరత్నద్యుతినికరకరాళాన్తరాళం= మినుకుమినుకుమనుచున్న నక్షత్రములనెడి రత్నముల కాంతులలో విషయముగానున్న లోపలి భాగము కలదియు, (ఒకచోట) నాంతర్నిశ్శేషకృష్ణశ్రియం= నల్లని కాంతి పూర్తిగా పోక మిగిలియున్నదియునగు, ధ్వాంతరాశిం= చీకట్లగుంపును , ఉదధిమివ= సముద్రమువలె, పిబన్= త్రాగుచున్నదయి మరియు , పూర్వోపి= చాలాకాలము నుండి యున్నదై, అపూర్వః= మరియొక , జౌర్వః అగ్నిరివ=  బడబాగ్ని వలెనున్న , అర్కావబాసః = సూర్యుని ప్రకాశము, భవదఘప్లుష్టయే= మీ పాపములను శోషింపచేయుటకు, స్తాత్= సమర్థమగుగాక.

ఈ శ్లోకమునందు సూర్యతేజస్సు మరియొక బడబాగ్ని అని ఉత్ప్రేక్షింపబడినది. బడబాగ్ని సముద్రపు జలమును తాగును. ఇందు చీకటి సముద్రము; సూర్యతేజము దానిని తాగు బడబాగ్ని , చీకటి యందలి అరుణకాంతి ఆకాశనక్షత్రములు పగడములతో, రత్నములతో పోల్చబడినవి. ఇంతవరకూ సాధారణమే. ఇక చివరి విశేషణము నాంతరిశ్శేష క్రిష్ణశ్రియ అనునది. అంధకార పక్షమున పై ప్రతిపదార్థము చెప్పబడినది. సముద్రపక్షమున తనలోన శేషుడు, విష్ణువు, లక్ష్మీదేవి లేనిది కాదు అని చెప్పవలెను. అనగా సముద్రమున శేషుడు,  విష్ణువు లక్ష్మియుండిరని అర్థము. ఈ
విధముగా ఈ శబ్ద శ్లేషచేత ఈ విశేషము రెండు పక్షములకు సాధించబడినది.
భావము (పైన చెప్పబడియున్నది)
)))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))
౩౬.గన్ధర్వైః గద్యపద్యన్యతికరిత వచో హృద్యమాతోద్యవాద్యై
రాద్యైర్యో నారదాద్యైర్మునిభి రభినుతో వేదవేద్యైర్విభిద్య
ఆసాద్యాపద్యతేయం పునరపి జగద్యౌవనం సద్య ఉద్య
న్నుద్ధ్యోతౌ ద్యోతి తద్యౌర్ద్యతు దివస కృతోసావవద్యానివోద్య||
అర్థము
యః= యేది, వేదవేదైః ఆదైః నారదాదైః మునిభిః = వేదవేద్యులయిన నారదాది పూర్వమునుల చేతను, గంధర్వైః=గంధర్వులచేతనున్న, గద్యపద్యన్యతిరికతవచోహృద్యం= గద్యపద్యములు కలసిన వాక్కులతో మనోహరముగా ,ఆతోద్యవాద్యైః= సంగీతవాద్యములతో, విభిద్య= విడివిడిగా అభినుతః= అభినుతింపబడుచున్నదో మరియు, యం= దేనిని, ఆసాద్య= సమీపించి, జగత్= లోకము, పునరపిచ= తిరిగి, యౌవనం= యౌవనమును , అపాద్యతే= పొందుచున్నదో, అసౌ= అట్టి ఈ, ద్యోతితద్యౌః= ఆకాశమును ప్రకాశింపజేయునదియు, సద్య ఉద్యన్= అప్పటికప్పుడు ఉదయించుచున్నదియు నయిన , దివిసీకృతః ఉద్దోతః= సూర్యుని ప్రకాశము, వః = మీ యొక్క , అవద్యాని= అమంగళములను, అద్య= యిప్పుడు, ద్యతు= ఖండించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
వేదవేద్యులచేత, గానగంధర్వులచేత పద్య, గద్యరూపేణా సంగీతపరంగా అభినుతింపబడి యౌవనమునొసగెడి సూర్యప్రకాశము మీ అమంగళములన్నిటిని ఖండించుగాక.
౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦౦
౩౭. ఆవానైశ్చన్ద్రకాన్తైశ్చ్యుత తిమిరతయా తానవాత్తారకాణా
మేణాఙ్కాలోకలోపాదుపహ తమహసామోషధీనాంలయేన
ఆరాదుత్ప్రేక్ష్యమాణాక్షణముదయతటాన్తర్హితస్యాహిమాంశో
రాభాప్రాభాతకీవోదతు నతు నితరాన్తావదావిర్భవన్తి||
అర్థము
ఆవానైః= శుష్కించిన, చంద్రకాంతైః= చంద్రకాంతమణులచేతను(సూర్యోదయమగుచుండగా చంద్రకాంతి తగ్గును.అంతకుపూర్వము చంద్రకిరణస్పర్శచేత చంద్రకాంతమణులు ద్రవించుచుండును. ఇప్పుడు చంద్రకిరణ ప్రసారస్పర్శతగ్గుటచేత సూర్యకిరణము చేతను, చంద్రకాంతమణులు శుష్కించునని భావము.) ,చ్యుతతిమిరతయా= అంధకారము జారిపోవుటచేతనయిన, తారాకాణాంతానవాత్= నక్షత్రముల కృశత్వము
వలనను, ఏణాంకాలోకలోపాత్= చంద్రుని తేజస్సు లోపించినకారణంగా , ఉపహతమహసాం= కాంతినశించిన, ఓషధీనాం లయేన= ఓషధులు అణగుటచేత,  క్షణం= క్షణకాలము, ఉత్ప్రేక్ష్యమాణా= ఊహించబడుచున్నది యును , నతునితరాంతావత్  ఆవిర్భవన్తి= అస్పష్టముగా ఆవిర్భవించుచున్నదియును అగు ,  ఉదయతటాంతర్హితస్య= ఉదయపర్వతప్రాంతమునమాటు పడియున్న , ఆహిమాంశో=  సూర్యుని యొక్క ప్రాభాతికీ ఆభా= ప్రభాతకాంతి , వః = మిమ్ము, అవతు= రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
చంద్రకాంతి నశించి, చంద్రకాంతమణులు శుష్కించి , నక్షత్రకాంతి కృశించిన కారణముతో ఓషధుల ప్రభావము అణగుటచేత ఏర్పడిన క్షణమాత్రపు కాలముననే అస్పష్టముగా ఆవిర్భవించుటకు ప్రారంభించిన ప్రభాత సూర్యకాంతి మిమ్ము రక్షించు గాక.
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
౩౮. సా నౌసానౌదయే నారుణీ తదళ పునర్యౌవనానాం వనానా
మాలీమాలీఢపూర్వాపరి హృతకుహరోపాన్తనిమ్నాతనిమ్నా
భావోభావోపశాన్తిం దిశతు దినపతేర్భాసమానా సమానా
రాజీ రాజీవరేణోస్సమసమయముదేతీవ యస్యావయస్యాః||
అర్థము
యా= ఏది , ఔదమేసానౌ= ఉదయ పర్వతపు చరియయందు, అరుణితదళాపునర్యౌవనానాం= (సూర్యోదయముచేత) ఆకులెఱ్ఱనై తిరిగి యౌవనమును పొందిన , వనానాం= వనములయొక్క, ఆలీం= పంక్తిని, ఆలీఢపూర్వా= తొలుతనాక్రమించినదో(మరియు) , తనిమ్నా= సూక్ష్మమగుటచేత,పరిహృత కుహరోపాన్తనిమ్నా= చెట్ల రంధ్రముల చెంతనున్న పల్లపు ప్రదేశమును పరిహరించినదో మరియు,యస్యాః=ఏ సూర్యకాంతికి , రాజీవరేణోఃరాజీ= తామరపూల పుప్పొడి, వయస్యా= చెలికత్తె అయి , సమానా= సమానమయి , సమసమయం= ఒకే సమయమున , ఉదేతీమ= పైకి వచ్చుచున్నట్లున్నదో, సాః= అట్టి, భాసమానా= ప్రకాశించుచున్న, దివసపతేః  భా= సూర్యుని కాంతి , వః= మీకు, అభావోపశాంతిం= దారిద్ర్యపరిహారమును , దిశతు= ఇచ్చుగాక.(దారిద్ర్యశాంతినికలుగజేయుగాక.)
ఈ శ్లోకమున మొదటిపాదమున మొదట సా నౌ-సా-న- ఔదయేన అని పదచ్ఛేదము. ఈ రెండు వ్యతిరేకార్థకములయిన నకారములను "ఆలీఢపూర్వా" అనుదానికి ముందు చేర్చవలెను. రెండు వ్యతిరేకార్థములుండుటచేత" ఆలీఢపూర్వా" అనియె అర్థము మిగులును. మరియు "సా నౌ సా నౌ" "యే వానానాం వనానాం" "మాలీమాలీధ" "నిమ్నాతనిమ్నా"" భావోభావో" "భాసమానా సమానా" "రాజీ రాజీవ" "ఉదేతీ వయస్యా వయస్యాం" అను తావుల రమ్యమయిన శాబ్దికమగు యమకాలంకారము ప్రయుక్తమయినది.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఉదయపు కాలమందు చిగురించిన యౌవనముతో నున్న వనాళిని ఆక్రమించినట్టి, చెట్లరంధ్రములలోని పల్లములను సృశించినట్టి, తామరపూల పుప్పొడి చెలియై పైకి వచ్చు సూర్యకాంతి మీ దారిద్ర్యమును హరించుగాక.
౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧౧
౩౯.ఉజ్జృమ్భామ్భోరుహాణాం ప్రభవతి పయసాం యాశ్రియైనోష్ణతాయై
వుష్ణాత్యాలోకమాత్రం నతు దిశతి దృశ్యాం దృశ్యమానా విఘాతం
పూర్వాద్రేరేవ పూర్వం దివమనుచపునః పావనీ దిజ్ముఖానా
మేనాంస్యై నీ విభాసౌ నుదను నుతి పదైకాస్పదంప్రాక్తనీవః |
అర్థము
యా= యేది, ఉజ్జృంభాంభోరుహాణాం =వికసించిన పద్మములుగల , పయసాం= నీటికి , శ్రియై ప్రభవతి= కాంతిని చేకూర్చుటకు సమర్థమగుచున్నది, కానీ, నోష్ణతాయై= వేడిమిని కలిగింపదో మరియు దృశ్యమానా= చూడబడుచున్నదియై, ఆలోకమాత్రం= చూపును, పుష్ణాతి= పోషించుచున్నది కానీ, దృశాం విఘాతమ్= విఘాతము కలుగజేయుటలేదో మరియు, పూర్వం =ముందు,పూర్వాద్రేః = ఉదయాద్రిని (యిచట షష్ఠ్యంతశబ్దములకు ద్వితీయార్థము చెప్పుకొనవలెను, అనుచ= పిదప, దివం= ఆకాశమునకు, పునః= మరల , దిజ్ముఖానాం= దిక్కులను ,పావనీ= పవిత్రము చేయుచున్నదో, సా= ఆ, మతిపదై కాస్పదం= స్తోత్రవాక్యములకు స్థానమయిన(" ఆస్పదం"అనునది "విభా" అను పదమునకు విశేషణమయినను నిత్యనపుంసకమగుట చేత స్త్రీ ప్రత్యయము రాదు, ప్రాక్తనీ= ఉదయకాలసంబంధమయిన, ఐనీ,విభా=సూర్యునికాంతి, వః= మీయొక్క , ఏనాంసి= పాపములను , నుదతు= పోద్రోలుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఏ ఉదయకాంతి అయితే వికసించిన పద్మములతో నున్న నీటికి కాంతిని తప్ప వేడినివ్వదో,ఏ ఉదయకాంతి అయితే  చూపులకు పోషణ (సహకారం) తప్ప హాని చేయదో ,ఏ ఉదయకాంతి అయితే  దిక్కులను పవిత్రం చేయుచున్నదో ఆ స్తవనీయమైన ఉదయకాంతి మీ పాపములను పారద్రోలు గాక.
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
౪౦. వాచాం వాచస్పతే రప్యచలభిదుచితాచార్యకాణాం ప్రపఞ్చై
ర్వైరఞ్చనాన్తథోచ్చారిత చతుర ఋచాంచాననానాంచతుర్ణామ్
ఉచ్యేతార్చాసువాచ్యచ్యుతిశుచిచరితంయస్యనోచ్చైర్వివిచ్య
ప్రాచ్యం వర్చశ్చకాసచ్చిరముపచినుతాత్తస్యచణ్డార్చిషోవః ||
అర్థము
అచలభిదుచితాచార్యకాణాం= ఇంద్రునకాచార్యత్వము చేయుటకుచితములయిన, వాచస్పతేః వాచాం= బృహస్పతివాక్యముల యొక్క , ప్రపంచైః= విస్తారములచేతను మరియు, తథా= అదే విధముగా, ఉచ్చారితరుచిమదృచాం= దీప్తికల ఋక్కులను ఉచ్చరించెడి, వైరించానాం చతుర్ణానాం ఆవనానాం=బ్రహ్మవైన నాలుగు ముఖములయొక్క (వాచాం ప్రపంచైః= వాక్యవిస్తారముల చేతను ఇది మొదటిదే యిచ్చట ఆక్షిప్తమగును.), యస్య = ఏ సూర్యుని యొక్క, వాచ్యచ్యుతి శుచిచరితం= దోషములేక పరిశుద్ధమగు చరిత్రము కలిగినదయి, అర్చాసు= పూజాసమయములందు , నోచ్యేత=పెద్దగా వివేచింప చెప్పబడదో, అనగా చెప్పుటకు సాధ్యము కాని మహిమ కలదని,  తస్య చండార్చిషః= అట్టి సూర్యుని యొక్క, చకాసత్= ప్రాచ్యం వర్చః= ప్రకాశించుచున్న, ఉదయవర్చస్సు,  వః = మిమ్ము, చిరం= చిరకాలము, ఉపచినుతాత్= వృద్ధి పొందించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఇంద్రునికే ఆచార్యత్వం గఱిపే బృహస్పతి విస్తృతవాక్కుల చేత, బ్రహ్మ నాలుగు ముఖాల చేత ఏ సూర్య చరిత్ర ఐతే స్తుతింపబడదగినదో, మరియు స్తుతించుటకు సాధ్యము గాని మహత్తు గలిగినదో అట్టి సూర్యప్రకాశము మిమ్ము ఎల్లప్పుడూ వృద్ధి చేయు గాక.
వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద
లేబుళ్లు: ,

3, మార్చి 2013, ఆదివారం

మయూరుని సూర్యశతకం, అర్థము -౩

౨౧.యత్కాఙ్తిం పఙ్కజానాం న హరతి కురుతే ప్రత్యుతాధిక్యరమ్యాం
నో ధత్తేతారకాభాం తిరయతి నితరామాశు యన్నిత్యమేవ
కర్తుం నాలం నిమేషం దివసమపి పరం యత్తదేకం త్రిలోక్యా
శ్చక్షుస్సామాన్య చక్షుర్విసదృశమఘభిద్భాస్వ తస్స్తాన్మహోవః||
అవతారిక
సూర్యుడు "కర్మసాక్షి జగచ్చక్షుః" అని త్రిలోకములకు నేత్రముగాక చెప్పబడినాడు. కాని సామాన్య జనుల నేత్రమునకును సూర్యతేజ మనెడి త్రిలోకనేత్రమునకును పరస్పర విరుద్ధ ధర్మములను కవి నిరూపించుచున్నాడు.
అర్థము
యత్=ఏది (ఏ సూర్యతేజస్సు) , పంకజానాం= పద్మముల యొక్క, కాంతిం=కాంతిని, న హరతి=హరింపదు, ప్రత్యుత= మీదు మిక్కిలి, ఆధిక్యరమ్యాం=(ఆ కాంతిని) యెక్కువ రమ్యమయిన దానినిగా, కురుతే= చేయుచున్నదో (సూర్యకాంతి పద్మమును వికసింపజేసి దానికి అధిక శోభను గూర్చుచున్నది . మామూలు నేత్రమునకు ఉపమానము చెప్పుట యందు కవులు "నేత్రము పద్మకాంతిని హరించు"నని చెప్పుదురు.) , యచ్చ= మరియు నే సూర్యకాంతి , నిత్యమేవ = ప్రతిదినమును తప్పక, ఆశు= (తానుదయించిన వెంటనే) శీఘ్రముగా, తారాకాభాం= నక్షత్రకాంతిని, నోధత్తే= ధరించుటలేదు, నితరాం= మిక్కిలి, తిరయతి= అంతర్ధానము చేయుచున్నది(నేత్ర మట్లు కాదు, తారకా అనగా కనుగ్రుడ్డు అని కూడా అర్థము, తారకాభాం= కనుగ్రుడ్డు యొక్క కాంతిని ధరించి యుండును) మరియు, యత్= ఏ సూర్యతేజస్సు, దివసమపి = పగలమంతయు , నిమేషం= మూసికొనుటయును, కర్తుం= చేయుటకు, నాలం= చేతకానిదో(నిమేషమనగా రెప్పపాటొక అర్థము, కన్ను పగలంతయు రెప్ప మూతలు చేయుచునే యుండును) తత్= ఆ, ఏకం=ఒక్కటియే అగు (కనులు రెండు సూర్యతేజస్సు ఒకటే) , సామాన్యచక్షుర్విసదృశం= సామాన్య నేత్రముతో పోలికలేని, త్రిలోక్యాః చక్షుః= ముల్లోకములకు నేత్రమయిన, భాస్వతఃమహః=సూర్యుని యొక్క తేజస్సు, వః= మీ యొక్క , అఘభిత్= పాపములను భేదించునది, స్తాత్= అగుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
సూర్యుని వర్ణించుటయందు జగచ్చక్షుః అని అందురు. జగత్తుకు నేత్రము వంటిదని . కానీ సామాన్య చక్షువు నకు ఈ జగచ్చక్షువునకు  భేదమెంతేని కలదు. కన్నులు కమలముల కాంతిని హరించినట్టు కవులు చెప్పుదురు, కానీ జగచ్చక్షువైన సూర్యుడు కమలములకు అధికమగు కాంతిని ప్రసాదించును. మరియు తాను వెలిగినపుడు తారకల కాంతి ని గ్రహించడు సరికదా, తారకలనే అంతర్ధానము చేయును. కాని కన్నులు కనుగ్రుడ్డులనబడే తారకల కాంతి పైనే తాము ఆధారపడి యుండును. అంతియేకాక రెప్పలల్లార్చకుండా కన్నులు ఉండలేవు. జగచ్చక్షువు పగలంతయు మూతబడకయుండును.అట్టి జగచ్చక్షువైన సూర్యుడు మీకు మేలు చేయుగాక.
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
౨౨.క్ష్మాం క్షేపీయః క్షపామ్భశ్శిశిరతరజల స్పర్శతర్షాద్రుతేవ
ద్రాగాశా నేతు మాశా ద్విరదకరసరః పుష్కరాణీవబోధమ్
ప్రాతః ప్రోల్లఙ్ఘ్యవిష్ణోః పదమపి ఘృణయేవాతి వేగాద్దవీయ
స్యుద్దామం ద్యోతమానా దహతు దినపతేర్దుర్నిమిత్తం ద్యుతిర్వః||
అర్థము
క్షపాంభశ్శిశిరతరజలస్పర్శతర్షాత్ ఇవ= (రాత్రి) మంచునీటిచేత బాగా చల్లనైన నీటిని స్పృశించుటకు కోరికవలనో యనునట్లు ,క్ష్మాం= భూమిని,క్షేపీ = శీఘ్రముగా, యఋతా=పొందినదియును , మరియు ఆశాద్విరదకరనరఃపుష్కరాణి= దిగ్గజములయొక్క తుండముల చివళ్ళను లేక పద్మములను (పుష్కరశబ్దమునకు తుండపు అగ్రభాగము, పద్మము రెండర్థములు. ఈ రెండింటిలో నేది అయినను గ్రహింపవచ్చును.), ప్రబోధం నేతుం ఇవ= (ఆ పుష్కరములను వికసింపజేయుటతో అనునట్లు, ఆశాః =దిక్కులను, ద్రాక్= శీఘ్రముగా, ఋతా= వ్యాపించినదియును (శ్లోకము యొక్క మొదటిపాదములోనున్న దానిని అన్వయముకై తెచ్చుకొనవలెను.) , ప్రాతః= తెల్లవారుజామును, ప్రోల్లంఘ్య=దాటి, విష్ణోఃపదం ఇతి= విష్ణువు యొక్క పదమిది అని, కృపయా ఇవ= దయచేతనో అనునట్లు, అతివేగాత్= మిక్కిలి వేగముగా (విష్ణుపదమును దాటి) , దవీయసీ= దూరమయినదియునగు, ఉద్దామం ద్యోతమానా= మిక్కిలి ప్రకాశించుచున్న, దినపతేః ద్యుతి= సూర్యుని తేజస్సు, వః= మీయొక్క, దుర్నిమిత్తం= దుశ్శకునమును,దహతు= దహించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
రాత్రంతా కురిసిన మంచువల్ల చల్లబడిని నీటిని తాకుటకు, పద్మములను, దిగ్గజముల తొండపు  చివరిభాగములను వికసింపజేయుటకు అత్యంత దూరములోనున్న విష్ణుపదమును దాటి వచ్చి గొప్పగా ప్రకాశించే సూర్యతేజస్సు మీ దుశ్శకునముల దహించుగాక.
#############################################################
౨౩.నో కల్పాపాయ వాయోరదయరయదళత్క్ష్మాధరస్యాపి గమ్యా
గాఢోద్గీర్ణొజ్వల శ్రీరహని న రహితా నో తమః కజ్జలేన
ప్రాప్తోత్పత్తిః పతఞ్గాన్న పునరుపగతా మోషముష్ణత్విషోవో
వర్తిస్సైవాన్యరూపా సుఖయతు నిఖిలద్వీపదీపస్య దీప్తిః||
అవతారిక
ఈ శ్లోకమున కవి సూర్యదీప్తిని దీపపువత్తిగా, సూర్యుని దీపముగా వర్ణించుచున్నాడు. ఇందు వర్ణ్యము వత్తి. మరియు మామూలు దీపపు వత్తికిని, సూర్యదీప్తి అనెడు వత్తికిని కల భేదమును నిరూపించుచున్నాడు.

అదయరయదళత్ క్ష్మాధరస్య= కఠినమగు వేగముచేత కొండలను పగులగొట్టిన, కల్పాపాయ వాయోరపి= ప్రళయకాలపు గాలికైనను, న గమ్యా= పోగొట్టుటకు సాధ్యము కానిదియు (సాధారణమగు దీపపువత్తి గాలికి పోవును. ఇది యట్లు కాదు.) మరియు అహని= పగటియందు, గాఢోద్గీర్ణోజ్జ్వలశ్రీ= గాఢముగా ఉజ్జ్వలకాంతులను క్రక్కుచున్నదియు (ప్రసరింపజేయునది)  సాధారణమయిన దీపపు వత్తి పగలు వెలిగించినా కాంతులీనదు) ,తమఃకజ్జలేన= అంధకారమనెడి మసితో, ననోరహితా=శూన్యము కానిది కానిదియు (అనగా మసి లేనిది అని అర్థము. శూన్యా అని వ్యతిరేకార్థకములగు ననో లను ప్రయోగించుట చేత , లేనిది అని అయినది) (సాధారణపు దీపపు వత్తికి మసి బట్టును, దీనికి మసి బట్టదు) , పతంగాత్ = సూర్యునివలన , జ్రాప్తాత్పత్తిః= ఉత్పత్తి కలిగినది (పుట్టినది) , నపునఃమోషం ఉపగతా= నాశము పొందనిది , పతంగ శబ్దమునకు మిడుత కూడ అర్థము అందుచేతను, సాధారణ దీపవర్తి పక్షమున పై దానికి వ్యతిరేకముగా, పతంగము వలన ఆరిపోవునది అని అర్థము.) , సా= అట్టి, అన్యరూపా= మామూలు వత్తి కన్న భిన్నరూపము కల, నిఖిలద్వీపద్వీపస్య= సమస్త ద్వీపములకు ద్వీపమయిన, ఉష్ణత్విషః= సూర్యునియొక్క , దీప్తి = దీప్తి అనెడి వర్తి= వత్తి, వః = మిమ్ములను, సుఖియతు= సుఖింపజేయుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
సూర్యమనెడి దీపానికి, మామూలు దీపానికి గల భేదమును చూపిస్తూ కవి ఇలా అంటున్నాడు.
కొండలనే పగులగొట్టే గాలికి కూడా చెదరనిది, పగలే కాంతులు విరజిమ్మేది(తన ముందు మరే దీపము సాటి రానంతగా), శలభాల వల్ల నశించనిది, యుగాలుగా వెలుగుతున్నా మసి బట్టనిది అయిన సూర్యబింబము మిమ్ము సుఖింపజేయుగాక.
దీపము చిన్న గాలికే ఆరుతుంది, పగలు ఏ మాత్రమూ కాంతి చూపదు, శలభాలు మీద పడిపోతే ఆరిపోతుంది, వెలిగించిన చోట మసి మిగులుస్తుంది.
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%

౨౪.నిశ్శేషాశావపూర ప్రవణ గురుగుణశ్లాఘనీయ స్వరూపా
పర్యాప్తిం నోదయాదౌ దినగమనమయో పప్లవేప్యున్నతైవ
అత్యంతం యానభిజ్ఞా క్షణమపి తమసా సాకమేకత్ర వస్తుం
బ్రధ్నస్యేద్ద్యా రుచిర్వో రుచిరివ రుచితస్యాప్తయే వస్తునోస్తు||
అవతారిక
కవి ఈ శ్లోకమున సూర్యకాంతిని , ఐహిక విషయములందు మానవునకు కలుగురుచికిని శబ్దముల ద్వారా  ఔపమ్యమును సాధించి రుచికన్నా సూర్యరుచికి వైలక్షణ్యమును కూడ జెప్పినాడు.
అర్థము
నిశ్శేషావశావపూరప్రవణగురుగుణశ్లాఘనీయ స్వరూపా= సమస్త దిక్కులను పూరించు గొప్పగుణము చేతను స్తుతింప దగిన స్వరూపము కలదియును, (మానవ రుచిపక్షమున ఆశా శబ్దమునకు ఆశ అనియే అర్థము. కాని సూర్యరుచి ఆశలను (దిక్కులను) అన్నిటినీ పూరించును . మానవ రుచి అన్నిటినీ పూరింపలెదు. కనుక ఇది స్తుతింపదగిన స్వరూపము కలది కాదు) సూర్యరుచి ఉదయాదౌ= ఉదయించు ఆదికాలమందు మాత్రమే, పర్యాస్తాన= బాగా వ్యాపించెడిది కాదు, దినగమసమయోపప్లవేపి= పగలు పోయి అస్తమించెడి ఆపత్కాలమునందు కూడ, ఉన్నతైవ= ఉన్నతమైనదే  (సూర్యకాంతి ఉదయకాలమందు అస్తమయకాలమందు కూడ ఉన్నతముగా పైకే ప్రసరించును., మరి మానవుల రుచి సంకల్పారంభసమయంలో ఎత్తుగా నుండి అది తీరని ఆపత్కాలమున వంగి పోవును.మరియు యా= ఏ సూర్యకాంతి , క్షణమపి= క్షణకాలము కూడ, తమసా సాకం= అంధకారముతో కూడ , ఏకత్ర= ఒకచోట, వస్తుం= ఉండుటకు, అనభిజ్ఞా= ఎరుగనిచో(రుచి తమోగుణము వలన పుట్టును. దాని తోనే కలసి ఉండును.) తమస్సుతో చేరని -సా= ఆ, బ్రధ్నస్య ఇద్ధా రుచిః= సూర్యుని యొక్క ప్రదీప్తమగు కాంతి, రుచిరివ= మానవునిఅభిలాషము వలెనే, వః= మీ యొక్క(మీరు) రుచితస్య వస్తునః = కోరిన వస్తువు యొక్క, ఆప్తయే= పొందుటకొరకు , అస్తు= అగుగాక.
భావము(నాకు తెలిసి)
సూర్యరుచి అన్ని దిక్కులనూ పూరించును.ఉదయాస్తమయాలందు ఊర్ధ్వతను పాటించును. మానవ రుచి కొన్నిటినే పూరించుకోగలదు. అనగా మానవ సంకల్పబలం ప్రారంభంలో ఉన్న ఉన్నతంగా చివరిలో ఉండకపోవచ్చును. అనుకున్న లక్ష్యాలను చేరవచ్చును, చేరకపోవచ్చును. కానీ సూర్యరుచి/ప్రకాశం ఉదయం నుంచి అస్తమయం వరకూ మార్పురాకుండా వెలుగుతుంది.అది ఉన్నచోట అంధకారానికి తావులేదు. అనుకున్న లక్ష్యాలను/గమ్యాలను చేరడానికి  తోడ్పడడం మానదు. కాబట్టి మీకు అది కోరిన వస్తువులను లభించేట్టు చేయును.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
౨౫. బిభ్రాణశ్శక్తిమాశు ప్రశమిత బలవత్తార కౌర్జిత్యగుర్వీం
కుర్వాణో లీలయాధశ్శిఖినమపి లనచ్చన్ద్రకాన్తావభాసం
అదధ్వాదన్ధకారే రతిమతి శయినీ మావహన్వీక్షణానాం
బాలో లక్ష్మీ మపారామపర యివ గుహో హర్పతేరాతపోవః ||
అవతారిక
కవి ఈ శ్లోకమున సూర్యాతపమును కుమారస్వామితో పోల్చుచున్నాడు.
అర్థము
ప్రశమిత బలవత్తార తార్జిత్వగుర్వీం= బలవంతుడగు తారకాసురుని తేజస్సునణచుట యందు గొప్పదైన, శక్తిం= శక్తి అనెడు ఆయుధమును, బిభ్రాణః= భరించినవాడును (సూర్యాతపపక్షమున తారకల (నక్షత్రముల) కాంతి నణచుటయందు గొప్పదగు శక్తిని భరించునది.) , లసచ్చంద్రకాంతావభాసం= మెరయుచున్న పింఛములకొసలలో ప్రకాశించుచున్న, శిఖినమపి= నెమలిని, లీలయా= విలాసముతో , అధః కుర్వాణః= క్రిందుగా చేయుచున్నవాడును, వాహనముగా గలవాడని అర్థము. (సూర్యాతప పక్షమున చంద్రకాంతమణి వలె ప్రకాశించు శిఖిని (అగ్నిని) అధఃకరించునది, అంధకారేః= శివునియొక్క, వీక్షణానాం= కనులకు, అతిశయినీం రతిం= ఎక్కువ ఇష్టమును, అవహన్= కలిగించువాడును, సూర్యాతప పక్షమున అంధకారమునందు ఎక్కువ ఇష్టమును కలిగించునదియు, బాలః= బాలుడగు, సూర్యాతపపక్షమున లేతది, అపర ఇవ గుహః = రెండవకుమారస్వామి వలెనున్న, అహర్పతేః ఆతపః= సూర్యుని వేడిమి, వః= మీకు, ఆశు= శీఘ్రముగా, అపారం= అంతులేని లక్ష్మీం= సంపదను, ఆదధ్యాత్= కలిగించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
తారకాసురుని వధించిన కుమారస్వామి వలె తారకల కాంతిని ధిక్కరించినట్లుగా,నెమలిని వాహనం గా చేసుకున్న కుమారస్వామి వలె అగ్ని(శిఖి అంటే నెమలి, అగ్ని) కాంతినే తక్కువగా చూపించకలిగినట్లుగా, ప్రకాశించు  సూర్యకాంతి మీకు సంపదలొసగుగాక. ఇక్కడ శిఖి, తారక అనే పదాలకున్న భిన్న అర్థాల వలన ఒకే శబ్దం లో శ్లేషనుపయోగించి కవి రెండు భిన్న సందర్భాలను చమత్కారంగా వివరిస్తున్నాడు.
********************************************************
౨౬.జ్యోత్స్నాం శాకర్ష పాణ్డుద్యుతి తిమిర మషీశేషకల్మాషమీష
జ్జృమ్భోద్భూతేన పిఙ్గం సరసిజరజసా సన్ధ్యయా శోణశోచిః
ప్రాతః ప్రారమ్భకాలే సకలమపి జగచ్చిత్రమున్మీలయన్తీ
కాన్తిస్తీక్ష్ణత్విషోఽక్ష్ణాం ముదముపనయతాత్తూలికేవాతులాం వః ||
అవతారిక
కవి ఈ శ్లోకమునందు సూర్యకాంతిని పలురంగులతో చిత్రమును లిఖించి ప్రకాశింపజేయు చిత్రకారుని కుంచెతో పోల్చుచున్నాడు.
అర్థము
జ్యోత్స్నాం శాకర్ష పాండుద్యుతి తిమిర మషీశేషకల్మాషం =(ప్రాతఃకాలమున) కొద్ది వెన్నెల మిగులుటచే కొద్ది తెలుపును, కొద్ది చీకటి మిగులుటచే కొద్ది నలుపును కలిసి చిత్రవర్ణము కలిగిన మరియు , ఈషజ్జృంభోద్భూతేన = కొంచెము వికసించుటచేత కలిగిన, సరసిజరజసాం= పద్మముల పుప్పొడిచేత, పిఙ్గం= పచ్చగా నున్న మరియు, సంధ్యయా= సంధ్యాకాలముచేత (రాత్రికి పగలుకు సంధికాలము) , శోణరోచిః = ఎరుపు రంగుగల,జగత్= జగత్తును, సకలము= సమస్తమును, ప్రాతః ప్రారంభకాలే = సూర్యోదయపు మొదటి సమయమున , చిత్రమివ= చిత్రపటమును వలెనే, ఉన్మీలయన్తీ= తెరచుచున్న, తీక్ష్ణత్విషః= సూర్యుని యొక్క, కాంతిః= కాంతి , తూలికేవ= (చిత్రకారుని కుంచె వలె) , వః= మీ యొక్క , అక్ష్ణాం= కన్నులకు, ముదం= సంతోషమును, ఉపనయతాత్= కలిగించుగాక.
భావము (నాకుతెలిసి)
చిత్రకారుడు రంగులన్నీ వాడి అద్భుతమైన చిత్రము చిత్రించినట్టుగా సూర్యభగవానుడు రాత్రి కొద్దిగా మిగిలిన వెన్నెల తెలుపునీ, చీకటి నలుపునీ, సంధ్య ఎరుపునీ, కొద్దిగా వికసించిన పద్మపు పుప్పొడి పసుపునీ వాడి ఉదయకాలమును కన్నులకు సంతోషం కలిగించే విధముగా చిత్రించుచున్నాడు.
((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
౨౭. ఆ యాన్తీం కిం సుమేరోస్సరణిరరుణితాపాద్మరాగైః పరాగై
రాహోస్విత్వ్సస్యమాహారజన విరచితావైజయన్తీ రథస్య
మాఞ్జిష్ఠీ ప్రష్ఠవాహావళి విధుత శిరశ్చామరాళీను లోకై
రాశఙ్క్యాలోకితైవంసవితురఘనుదేస్తాత్ప్రభాత ప్రభా వః ||
అర్థము
పాద్మరాగైః = పద్మరాగమణుల సంబంధమగు, పరాగైః= పొడులచేత, అరుణితా= యెర్రగా చేయబడినదై, సుమేరోః= మేరు పర్వతమునుండి, ఆయాన్తి= వచ్చుచున్న , సరణిః కిం=  మార్గమా ఏమి? (అనియును), మాహారజనవిరచితా= కుంకుమపువ్వులచేత చేయబడిన (ఎర్రరంగు పూయబడిన) స్వస్యరరస్యవైజయన్తీ అహోస్విత్= తన రథముయొక్క పతాకమా యేమి (అనియును) , మాంజిష్ఠ ప్రష్ఠ వాహావళి విధుతశిరశ్చామరాళీను= పచ్చని తన  మేలిగుఱ్ఱములు తలలు విదిలింపగా ఆ తలలపైనున్న చామరములా? అనియును, ఏవం= ఈ ప్రకారముగా , లోకైః= లోకులచేత , ఆశంక్య ఆలోకితా= ఊహించి చూడబడిన, సవితుః = ప్రభాత ప్రభా= సూర్యుని ఉదయంకాంతి, వః = మీకు, అఘనుదే= పాపములు పోగొట్టుటకు, స్తాత్ = అగుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
సూర్యుడు ఉదయిస్తుండగా వచ్చిన యెరుపు కాంతి మేరు పర్వతము పైనుండి పద్మరాగమణుల పుప్పొడితో వేయబడిన మార్గమా అన్నట్లు, కుంకుమపువ్వులచేత చేయబడిన తన రథము యొక్క పతాకమా అన్నట్లు తన గుఱ్ఱములు తలలు విదిలింపగా రాలి పడిన చామరములా అని విభ్రాంతి తో ఊహాగానము చేయు మీకు ఆ ఉదయకాంతి పాపములు పోగొట్టుగాక.
))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))))
౨౮.ధ్వాన్తం ధ్వంసం విధత్తే నతపతి రుచిమన్నాతిరూపం వ్యనక్తి
న్యక్తం నీత్వాపి నక్తం న వితరతి తరాంతావదహ్నస్త్విషం యః
సప్రాతర్మావిరంసీదసకల పటిమా పూరయన్యుష్మదాశా
మాశాకాశావకాశా వతరణతరుణ ప్రక్రమోఽర్క ప్రకాశాః ||
అర్థము
యేః= ఏది, రుచిమాన్=కాంతి కలదయి, (తీక్ష్ణత్వము కలదియై) , ధ్వాంతధ్వంసం విధత్తే= చీకటి ని రూపుమాపుచున్నది, నాతిరూపం వ్యనక్తి = తనరూపమునెక్కువ వ్యక్తపరచుట లేదు , నక్తం న్యక్త్వం నీత్వాపి= రాత్రిని తక్కువ చేసియును, తావత్= అప్పుడు, అహ్నఃత్విషం = పగటికాంతిని, నవితరతితరాం= యెక్కువగా నియ్యదో (అట్టి ) ప్రాతః= ఉదయమున , అసకలపటిమా= అసమగ్రమగు సామర్థ్యము గల, ఆశాకాశావతరణతరుణ ప్రక్రమః= దిక్కుల ఆకాశమునకు దిగుచున్న (వ్యాపించుచున్న) మరియు లేతనైన , సః= ఆ, అర్కప్రకాశః సూర్యకాంతి , యుష్మదాశాం = మీ కోరికను, పూరయన్= పూరించుచున్నదై, మా విరంసీత్ = విరామము లేక కొనసాగుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఏ లేత సూర్యప్రకామైతే తీక్ష్ణమగు కాంతితో చీకటిని రూపుమాపుచున్నదో, తన రూపము అవ్యక్తముగా నుంచుతూ రాత్రిని తక్కువ  జేయుచూ, అన్ని దిక్కులనూ వెలిగించుచున్నదో ఆ సూర్యకాంతి మీ కోరికలను పూర్తి జేయుటలో విరామమెఱుగక నుండుగాక.
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$
౨౯.తీవ్రం నిర్వాణహేతుర్యదపి చ విపులం యత్ప్రకర్షేణ చాణు
ప్రత్యక్షం యత్పరోక్షం యదిహయదపరం నశ్వరం శాశ్వతంచ
యత్సర్వస్య ప్రసిద్ధం జగతి కతి పయేయోగినో యద్విదంతి
జ్యోతిస్తద్విప్రకారం సవితురవతు వో బాహ్యమాభ్యంతరంచ||
అర్థము
యదపి= యేది, తీవ్రం = వేడియయి, నిర్వాణహేతుః= సుఖ (మోక్ష) హేతువయినదో, యత్= ఏది, విపులం విస్తారమయి, ప్రకర్షేణచాణు = మిక్కిలి అణువయినదో, యత్= యేది, ప్రత్యక్షం= కనపడుచున్నదయి, పరలోక సంబంధమయినదో , నశ్వరం = నశించుస్వభావము కలదై(అస్తమించుట) శాశ్వతంచ= శాశ్వతము గూడ నయినదియో, యత్= యేది, సర్వస్య ప్రసిద్ధం= అందరికిని తెలిసినదో,యత్=దేనిని , జగతి= లోకమున కతిపయే యోగినః= కొందరు యోగులు మాత్రమే, విదంతి= తెలుసుకొనుచున్నారో, తత్= అటువంటి, ద్విః ప్రకారః= రెండు రీతులు కలిసినదై, బాహ్యం అభ్యంతరం చ= వెలుపల, లోపల ప్రకాశించుచున్న, సవితుఃజ్యోతిః =సూర్యుని యొక్క తేజస్సు, వః = మిమ్ము, అవతు= రక్షించుగాక.
భావము (నాకు తెలిసి)
ఏ సూర్యుని యొక్క తేజస్సు వేడిగా ఉంటూ సుఖం కలిగిస్తుందో, విస్తారంగా ఉంటూ కూడా అణుమాత్రమయినదో,  పరలోక సంబంధమయినదయి కూడా చర్మచక్షువులకు కనిపిస్తూ ఉన్నదో, అస్తమించే గుణం ఉండి కూడా శాశ్వతమయినదో, అందరికీ కనిపిస్తూ కూడా కొందరికే అవగతమయ్యే లక్షణం కలిగినదో అట్టి తేజస్సు మిమ్ము రక్షించుగాక.
^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
 ౩౦. రత్నానాం మణ్డనాయప్రభవతి నియతోద్దేశ లబ్ధావకాశం
వహ్నైర్దార్వాది దగ్ధుం నిజజడిమతయాకర్తు మానన్దమిన్దోః
యచ్చత్త్రై లోక్య భూషావిధిరఘుదహనంహ్లాది వృష్ట్యాశుతద్వో
బాహుళ్యోత్వాద్యకార్యాధికతరమివతాదేక మేవార్కతేజః||
అవతారిక
రత్నములకు, అగ్నికి, చంద్రునకును తేజస్సుకలదు. కానీ ఆ కాంతి వరుసగా నొక్కొక్కటి దేహాలంకారానికి, కర్రను కాల్చుటకు, ఆనందము కలిగించుటకు మాత్రమే. కానీ సూర్యతేజస్సు ఒక్కటే అన్ని విధములుగానుపయోగించునని కవి భావము. ఈ శ్లోకమున తేజశ్శబ్దాన్ని "ప్రభవతి" అను దానిని రత్న, వహ్ని, యిందు శబ్దములకు కూడ అన్వయింపజేయవలెను.
అర్థము
నియతోద్దేశ లబ్ధావకాశం= పరిమితములగు (కర్ణాది) ప్రదేశములయందున్న, రత్నానాంతేజః= రత్నములతేజస్సు, మండనాయ= అలంకారము కొరకు, ప్రభవతి=పనికివచ్చుచున్నది,వహ్నేః= అగ్నియొక్క (కాంతి) దార్వాది= కఱ్ఱ మొదలగు వాటిని, దగ్ధుం= కాల్చుటకు(పనికి వచ్చుచున్నది) , యత్తు= యేది, త్రైలోక్య భూషావిధిః= మూడు లోకములకు అలంకారవిధి అయినదో, అఘదహనం= పాపములను దహించునదో, వృష్ట్యా = వర్షము చేత (కురిసి) హ్లాది = సంతోషము కలుగజేయునదో, తత్= అట్టి, బాహుళ్యోత్పాద్యకార్యాధికతరం= బహుకార్యములను (రత్నకార్యము, వహ్ని కార్యము, చంద్రకార్యము) ఉత్పాదించుట చేత, మిక్కిలి అధికమయిన, అర్కతేజః= సూర్యతేజము, ఏకమేవ=ఒక్కటే వః= మిమ్ము, అవతాత్= రక్షించుగాక "ఆదిత్యాజ్జాయతే వృష్టిః" సూర్యుని వలన వర్షము కురియునని శాస్త్రము.
భావము (నాకు తెలిసి)
రత్నములు, అగ్ని, చంద్రుడు వరుసగా అలంకారమునకు, కర్రను కాల్చుటకు, మానసికాహ్లాదము కలిగించుటకు విడివిడిగా ఉపయోగపడును. సూర్యుడు మూడు లోకాలకు అలంకారమై, సర్వ పాపములను దహిస్తూ, మానసికాహ్లాదము కలిగిస్తూ, వర్షము నకు కారణమగుచున్నది.  కాబట్టి పై మూడింటి సుగుణాలనూ తనలోనే కలిగి ఉన్నట్టి సూర్యకాంతి మిమ్ముల రక్షించుగాక.



వీరిచే పోస్ట్ చేయబడింది వద్ద
లేబుళ్లు: ,
దీనికి సబ్‌స్క్రయిబ్ చేయి: పోస్ట్‌లు (Atom)